Մարդու իրավունքների ոլորտում հրատապ լուծումներ են հարկավոր, բայց խնդիրներ կան, որտեղ հեղափոխական լուծումներ են պետք․ Նաիրա Զոհրաբյան
Մարդու իրավունքների պաշտպանության և հանրային հարցերի մշտական հանձնաժողովը կատաստրոֆիկ ծանրաբեռնված է։ Tert.am-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց հանձնաժողովի նախագահ, ԲՀԿ խմբակցության պատգամավոր Նաիրա Զոհրաբյանը։ Նա նշեց, որ օրական 200-ից ավել զանգեր է ստանում քրեակատարողական հիմնարկներից։ Միևնույն ժամանակ նա խոստովանեց, որ շատ խնդիրների լուծման հարցում գործում է ոչ թե օրենքը, այլ իր անձնական հեղինակությունը։
- Տիկի´ն Զոհրաբյան, 6-րդ գումարման ԱԺ-ում Մարդու իրավունքների պաշտպանության և հանրային հարցերի մշտական հանձնաժողովը վերացվեց, սա բարդացրե՞լ է այս հանձնաժողովի աշխատանքները 7-րդ գումարման ԱԺ-ում այն վերաբացելուց հետո՝ առկա խնդիրների խորացման համատեքստում։
-Կդժվարանամ հիմա ամբողջական վերլուծություն ներկայացնել, թե հանձնաժողովի բացակայությունն ինչ բացասական հետևանքներ ունեցավ, քանի որ 6-րդ գումարման խորհրդարանը կարճ աշխատեց։ Բայց այսօր այս հանձնաժողովը կատաստրոֆիկ ծանրաբեռնված է նամակներով, դիմումներով: Ե´վ ես՝ որպես հանձնաժողովի նախագահ, և´ մեր փորձագետները, և´ մեր հանձնաժողովի անդամները չենք հասցնում։ Կամ ես կցանկանային լինել Բարոն Մյունխհաուզենը, որ օրն ունենար 28-30 ժամ, որպեսզի ստացվող դիմումների գոնե մի մասը հասցնեինք մշակել, արձագանքել ու կատարել մեր այցերը։ Այսօր նկատում եմ միտում, որը մի կողմից ինձ պարտավորեցնում է, մի կողմից խնդիրներ առաջացնում։ Բանն այն է, որ բոլոր քրեակատարողական հիմնարկներում, մանկատներում, գիշերօթիկներում կամ ընդհանրապես այն տեղերում, որտեղ կա ռիսկ մարդու իրավունքների խախտման, այս հանձնաժողովն ու հատկապես ինձ են տեսնում այդ հարցերի լուծողը։ Թեև իսկապես շատ պարտավորեցնող է, միևնույն է, ուզում եմ զգույշ լինել, որովհետև մարդիկ շատ անգամ մտածում են, թե կարող եմ փոխարինել ՀՀ դատախազությանը, Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությանը, ՄԻՊ-ին, Արդարադատության նախարարությանը և Մայր Թերեզային։ Բնական է, որ այսպես հնարավոր չէ, հանձնաժողովն էլ ունի իր իրավասությունները, որից դուրս գալ չի կարող։
-Ի՞նչ բնույթի նամակներ եք ստանում, լինո՞ւմ են դեպքեր, երբ Ձեզ դիմում են մարդիկ, որոնց իրավունքները չեն խախտվել, այդ պարագայում ի՞նչ եք անում:
- Օրական 200-ից ավել նամակ եմ ստանում, ստանում են տասնյակ զանգեր։ Կալանավորներից շատերն իրեն ընտանիքն զանգելու հնարավորությունն էլ օգտագործում են մեզ զանգելու համար, քանի որ այստեղ են տեսնում վերջին հույսը։ Ես ուզում եմ բոլորին ասել՝ հանձնաժողովն անելու է ամեն բան, բոլոր այն խնդիրները, որտեղ կա խախտված իրավունք, վեր ենք հանելու, պաշտպանելու ենք։ Բայց հանձնաժողովը չի կարող զբաղվել բոլոր այն հարցերով, որտեղ չկա խախտում, բայց մեզ ներկայացվում է, թե կա խախտում, թեպետ հասկանալի է, քանի որ գրեթե չկա կալանավոր կամ դատապարտյալ, որն ընդունում է, որ իր հանդեպ կայացված վճիռն արդար է։ Զարմանալիորեն ինձ դիմել են նաև տարբեր մշակութային գործունեությամբ զբաղվող ՊՈԱԿ-ներ։ Գիտեք, որ հիմա մշակույթի գործող, թե չգործող նախարարության պաշտոնյան այս պահին ինչ-որ տարօրինակ իդեաներ ունի սարքել տարօրինակ «աջասբսանդալներ», օրինակ՝ Կոմիտասի քառյակը միացնել Կոմիտասի տուն-թանգարանին, իսկ այս դեպքում առաջարկում եմ Կոմիտասի պանթեոնն էլ միացնել, որովհետև անունը Կոմիտաս է։ Առաջիկայում մշակույթի գործիչների հետ կունենանք քննարկում։
- Նկատելի է, որ ձեր հանձնաժողովն ակտիվ զբաղվում է բանտարկյալների ու կալանավորների խնդիրներով, սակայն մարդու իրավունքները միայն այդ ոլորտները չեն, մարդու իրավունքները խախտվում են համատիրությունից մինչև ընտանիք ու գերատեսչությունների հետ շփում։
- Մեր հանձնաժողովի փորձագետները չեն հասնում տեսակավորել անգամ դիմումները, քանի որ դիմում են թոշակների, հաշմանդամության կարգի, գիշերօթիկներում սննդի հետ կապված և այլ հարցերով։ Պետք է փորձենք հանձնաժողովում խմբեր ձևավորել, որ ամեն մեկս մի ուղղությամբ աշխատի, որովհետև քրեակատարողականից եկող ահազանգերն այնքան շատ են, որ չենք հասցնում։ Ես ամբիոնից չեմ հայտարարել, բայց հավատացեք, մեծ դժվարությամբ է ինձ հաջողվել կանխել քրեակատարողականներում սպասվող մասայական հացադուլը՝ կապված Քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենքի մերժման հետ, օգտագործել եմ բացառապես հեղինակությունս։ Կարող եմ ցույց տալ նաև նամակները, որ մի քանի հարյուր մարդ պետք է մասսայական հացադուլ հայտարարեր, բայց իմ խոսքը հարգել ու չեն արել։ Բայց չգիտեմ՝ վաղն ինձ կհաջողվի կանխել հացադուլ կամ ինքնավնասում, դրա համար էի հորդորում խորհրդարանին հնարավորություն տալ նախագիծը քննարկելու, քանի որ քննարկման ընթացքում բերված փաստարկներն ու հակափաստարկների արդյունքում մի ամբողջական նախագիծ կլիներ, որը թույլ կտար լուծել խնդիրները։ Խնդին իսկապես կա, ես էլ լրագրող աշխատած ժամանակներս տեսել եմ, թե ինչպես են կիսագողական բարքեր տիրում նախնական կալանքի վայրերում, երբ 19 տարեկան երիտասարդին թույլ չէին տալիս քնել՝ ասելով, որ քեզ չի հասնում քնել։
- Բայց Ձեր ասած դեպքը նաև անձին խոշտանգել չի՞ համարվում։
- Այո՛, խոշտանգում է, Եվրոպայի խորհրդի խոշանգումների կանխարգելման կոմիտեն քանիցս արձանագրել է խոշտանգման այդ տեսակը ՀՀ քրեակատարողական հիմնարկների նախնական կալանքի պահպանման վայրերում։ Ասում էի՝ եկեք քաշենք կարմիր գիծ, այդ մարդկանց նկատմամբ էլ մարդասիրական քայլ դրսևորենք։ Հիմա կարող եմ ասել, որ նախնական կալանքի խցերում նման իրավիճակ չկա, բայց եղել է, հիմա այդ մարդիկ իրավունք ունեն չէ՞ պահանջելու արդարադատություն, իրավունք ունենք չէ՞ գրելու, որ հիասթափված ենք ու ցավում ենք։ Ես ուզում եմ, որ այս խորհրդարանը նախորդ խորհրդարաններին չնմանվի, որովհետև իսկապես տեսնում ենք անհատնեիր, ինչը մեծ բոնուս է, նախորդում անհատական կարծիք չկար, կար մեկ անձի որոշում։
- Նախկինում շատ ենք ասել, որ ՀՀ-ում օրենքները լավն են, բայց քաղաքական կամք չկա։ Բայց ստացվում է, որ Մարդու իրավունքների պաշտպանության համար մի շարք օրենսդրական բացեր կան։ Այդ դեպքում ինչո՞ւ այս իշխանությունները չեն գնում օրենսդրական դաշտի բարեկարգման, չէ որ շեշտում են, որ հիմա պետության գլխավոր սուբյեկտը մարդն ու նրա պաշտպանված իրավունքն է։
- Չեմ ցանկանում այստեղ հեռուն գնացող միտում տեսնել։ Իրենք իսկապես կարծում են, որ օրենքը չի լուծելու այն խնդիրն ու գաղափարը, որը մենք դրել էինք նախագծում։ Բայց այն, որ մարդու իրավունքների ոլորտում կան բազմաթիվ բացեր, միանշանակ է։ Հանձնաժողովի անդամները մի քանի ուղղություններով, մի քանի օրենսդրական նախաձեռնությունների վրա հիմա աշխատում են։ Օրինակ՝ քրեակատարողականներում գտնվող բուժհաստատությունները պետք է հանվեն քրեակատարողական վարչության ենթակայությունից, որպեսզի ունենա բացարձակ անկախություն, սա այսօր ամենակարևոր խնդիրներից մեկն է։ Կամ կառավարության կողմից հաստատված դեղերի ցանկը, որ տրվում է քրեակատարողական հիմնարկներին, պետք է վերանայվի, որովհետև չեմ պատկերացնում սրտի կաթվածը ոնց պետք է բուժվի «սանտավիկով»։ Երբ ասում ես՝ ինչու այս դեղը չկա, ասում են՝ կառավարության հաստատված ծրագրով չկա։ Խնդիրներ կան, որտեղ հրատապ լուծումներ են հարկավոր, խնդիրներ կան, որտեղ հեղափոխական լուծումներ են հարկավոր։
- Երբ մարդու իրավունքների խախտմամբ եք զբաղվում, կարողանո՞ւմ եք դիմացին օրենքով հասկացնել, որ օրենքի խախտում է, թե Ձեր հեղինակությունն եք գործի դնում։
- Հատկապես քրեակատարողական հիմնարկներում գործում է իմ անձնական հեղինակությունը, իմ խոսքը։ Օրինակ՝ խնդրում եմ դուրս գալ հացադուլից և դուրս են գալիս, թեև մինչ այդ նրանց մոտ տարբեր իրավապաշտպաններ ու պատգամավորներ են գնացած լինում։ Բայց սրանով ես պարտավորություն եմ ստանձնում՝ զբաղվել խնդրով, օրինակ՝ Վաղարշակ Ավետիսյանը, ով ցմահ դատապարտյալ է ու արդեն 11 տարի է՝ նստել է, գրել է, որ բացառապես Նաիրա Զոհրաբյանին հարգելով եմ դադարեցնում հացադուլը, բայց նա պահանջում է գործի քննությունը։ Դատախազությունն ընդունել է, որ Վաղարշակ Ավետիսյանն օրենքի կոպտագույն խախտմամբ պահվել է մեկուսարանում և նրա նկատմամբ խոշտանգում եղել։ Այս դեպքով ասեմ, որ, ծանոթանալով գործին, պնդում եմ՝ մեկ մարդու տրված ցուցմունքով դատապարտվել է ցմահ ազատազրկման, ինչը սխալ է։ Իմ համոզմունքն այն է, որ այս գործը պետք է վերաբացվի, որովհետև ի հայտ են եկել նաև նոր հանգամանքներ։ Այսինքն՝ եթե մենք ասում ենք, որ մեր երկրում եղել են նաև արժեքային փոփոխություններ, ապա այդ փոփոխությունները պետք է լինեն իրավական համակարգում, եթե նախկինում քաղաքացու նկատմամբ անարդար դատավճռի է կայացվել, պետք է ունենք խիզախություն ներողություն խնդրել դատապարտյալից, ով 11-20 տարի անօրիանական դատապարտվել է։ Ներողությունը խնդրելը խոսում է ուժեղ պետության ու արդարադատության մասին։
- Ձեր հանձնաժողովի աշխատանքն Արդարադատության նախարարության հետ արդյունավե՞տ է ստացվում։
- Այո՛, բավականին արդյունավետ է։ Մենք մարդկային, բարեկամական, ընկերական ու աշխատանքային լավ հարաբերություններ ունենք թե՛ Արտակ Զեյնալյանի, թե՛ Արման Թաթոյանի հետ։ Չկա որևէ դեպք, ահազանգ, որ դիմեմ նրանց, ու նրանք չարձագանքեն, մեր եռամիասնությունը մի թիմ պետք է լինի, այսօր կարող եմ ասել՝ մենք մի թիմ ենք։ Որոշ հարցերում մենք ունենք տարբեր մոտեցումներ, սակայն դա չի խանգարում մեզ լինել մի թիմ, որի նպատակը մեկն է՝ երկրում չոտնահարվի արդարությունը։
- Ինչո՞ւ ձեր եռամիասնությանը չի հաջողվում օրինագծերը բերել խորհրդարան։
- Չեմ ցանկանա, որ մեկ-երկու դեպքի վրա անենք գլոբալ եզրակացություն։ Ինձ՝ որպես պատգամավոր, ժամանակ է պետք եզրակացություն անելու համար։