Հայաստանը վերականգնում է «դեմոկրատիայի կղզյակ» լինելու իր կարգավիճակը․ Էդուարդ Աբրահամյան
Մեծ Բրիտանիայի Լեսթերի համալսարանի միջազգային հարաբերությունների և անվտանգության բաժնի գիտաշխատող, վաշինգթոնյան Ջեյմսթաուն հիմնադրամի և Կենտրոնական Ասիայի և Կովկասի ինստիտուտի տարածաշրջանային անվտանգության հարցերով անկախ փորձագետ Էդուարդ Աբրահամյանի խոսքով՝ Հայաստանում տեղի ունեցած թավշյա հեղափոխությունը կունենա դրական աշխարհաքաղաքական հետևանքներ երկրի համար:
Նա Tert.am-ի հետ զրույցում նկատեց՝ Հայաստանի քաղաքացին` իր թավշյա հեղափոխությամբ, փաստացի իր երկրի «դեմոկրատիայի կղզյակ» կարգավիճակի հայտ է ներկայացնում աշխարհում, որն ուներ 1990-ականներին։
«Սրանով իսկ Հայաստանը առարկայական հնարավորություն է ստանում փակել երկրի ոչ այդքան էլ փառավոր հետխորհրդային կարգին բնորոշ բարքերի էջը, ինչպիսիք են համատարած համակարգային կոռուպցիան, քաղաքականացված օլիգարխիան, մոնոպոլիաների վրա ձևավորված տնտեսությունը, անարդար ընտրություններն ու, ի վերջո, կառավարման ավտոկրատիկ բնույթը»,- ասաց նա:
Ըստ փորձագետի՝ Հայաստանն, ըստ էության, մտնում է առավելապես բարդ փուլ, որը ենթադրում է՝ համակարգային և ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների իրականացում երկրի տարբեր ոլորտներում՝ արտաքին քաղաքականությունը վերաիմաստավորելուց մինչև օրենքի գերակայության ամենօրյա գործածում և տնտեսության դեմոնոպոլիզացիա։
Էդուարդ Աբրահամյանը, խոսելով արտաքին աշխարհի մոտ Հայաստանում տեղի ունեցածի վերաբերյալ ընկալումների մասին, նկատեց, որ, օրինակ, Ռուսաստանը՝ հասկանալով, որ Արևմուտքը թավշյա հեղափոխության մեջ դերակատարություն չունի, փորձեց և, հավանաբար, հետագայում կշարունակի փորձել պահել իր Հայաստանում ներքաղաքական դիրքերը փափուկ ուժի միջոցով: Ուստի գլոբալ հավասարակշռման քաղաքականությունը առավել կարևոր է հիմա Հայաստանի համար․ կարևորելով ռազմավարական բազմաշերտ և բազմաֆորմատ դաշնակցային հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, անցում կատարել ստատիկ, քիչ էֆեկտիվ ռեակտիվ արտաքին քաղաքականությունից դեպի նախաձեռնողական պրոակտիվ արտաքին քաղաքականություն։
«Եթե Հայաստանը նախկինում վարում էր այսպես կոչված նեոկոմպլեմենտար քաղաքականություն, որը գրեթե ամբողջությամբ պայմանավորված էր Հայաստան-Ռուսաստան հարաբերությունների համատեքստով, ապա ներկայիս իրավիճակը հնարավորություն է ընձեռում առավել բազմավեկտոր և բազմաբովանդակ արտաքին քաղաքականություն իրականացնել՝ փորձելով ձևավորել «փոքր դաշինքների», այսինքն՝ երկկողմանի ռազմավարական պայմանագրերի վրա կառուցված արտաքին քաղաքական ոճ որդեգրել։ Նախկինում Հայաստանի, կարծես թե, գերպասիվ արտաքին քաղաքականությունը պայմանավորվում և հիմնավորվում էր երկկողմանի շրջափակմամբ: Այնինչ դա իսկ պետք է լիներ Հայաստանի պրոակտիվ քաղաքականության դրդապատճառներից մեկը»,- ասաց նա:
Փորձագետի նկատառմամբ՝ Հայաստանի պրոակտիվ քաղաքականությունը ենթադրում է արտաքին գործերի նախարարության ֆունկցիաների կոնցեպտուալ վերանայում՝ որդեգրելով արտաքին քաղաքականության մեջ ճանապարհային քարտեզների ռազմավարություն, համաձայն որի՝ Հայաստանը պիտի ունենա իր իսկ ուրույն, տարբերակվող և ազգային շահերից բխող դիրքորոշում աշխարհում տեղի ունեցող իրադարձությունների վերաբերյալ:
«Պրո-ակտիվ քաղաքականությունը ենթադրում է Հայաստան-Ռուսաստան ստրատեգիական հարաբերությունների վերաարժևորում և նոր մակարդակի բարձրացում, որը հիմնված կլինի երկրների իրավահավասարության վրա և դաշնակցային պարտավորվածությունների վրա: Ռուսաստանին, կարծում եմ, առավել ձեռնտու կլինի ունենալ վստահելի դաշնակից, որը նաև աշխարհաքաղաքական խաղացող է իր տարբերակվող արտաքին քաղաքական օրակարգով և քաղաքական բեռ չէ Մոսկվայի համար»,- ասաց նա:
Էդուարդ Աբրահամյանի նկատառմամբ՝ եկել է պահը, որ Հայաստանն իր դիվանագիտական հարաբերությունները զարգացնի տարբեր ուղղություններով՝ ընդգրկելով երկրագնդի բոլոր մայրցամաքները: Ըստ նրա՝ գերակտիվ արտաքին քաղաքականության արդյունքում Հայաստանը Իսրայելի, Սաուդյան Արաբիայի, Աֆղանստանի և մի շարք այլ առավել կարևոր երկրների հետ պետք է ձգտի շարունակական հարաբերություններ՝ ասել է թե դիվանագիտական ներկայացուցչությունների փոխանակում իրականացնի:
«Կարծում եմ՝ դիվանագիտության մեջ չպետք է կաշկանդվել այլ երկրի հետ ռազմավարական դաշնագրի առկայության կամ Ադրբեջանի հետ հակապարտության հետևանքով։ Համոզված եմ, որ Հայաստանը արտաքին քաղաքականության մեջ պետք է ձգտի առավելագույնի, այն է՝ բարդ, բայց ճկուն կոմբինացիաներ ծրագրել և իրականացնել՝ տարբեր մակարդակներում դիվերսիֆիկացնելով ՀՀ անվտանգային, արտաքին քաղաքական միջավայրը։ Օրինակ՝ Աֆղանստանի, Հնդկաստանի և Իրանի հետ Պակիստանի ուղղությամբ կամ Արաբական Էմիրությունների, Սաուդյան Արաբիայի և Եգիպտոսի՝ Թուրքիայի ուղղությամբ։ Բացի այդ, ՆԱՏՕ-ն առավել կարևոր ուղղություն է Հայաստանի համար, որի գործընկերային բազմաբնույթ պլատֆորմներից Հայաստանը առավելագույնս դեռ չի օգտվում»,- ասաց նա:
Միևնույն ժամանակ, ըստ փորձագետի, Իրան-Հայաստան հարաբերությունները պետք է ձգտել բարձրացնել ռազմավարական մակարդակի վրա՝ այդ գործընթացը հնարավորինս թափանցիկ պահելով ԱՄՆ և Ռուսաստանի համար:
«Չինաստանն ու Հնդկաստանը առանցքային դեր կարող են ունենալ Հայաստանի ռազմաարդյունաբերական ոլորտը զարգացնելու և միջազգային կազմակերպությունների շրջանակներում համատեղ նախաձեռնություններով հանդես գալու համար։ Չինաստանի հետ արդյունավետ կանխարգելիչ աշխատանքի արդյունքում, օրինակ, հնարավոր էր չեզոքացնել Բելառուսի կողմից սպասվող Ադրբեջանին հեռահար «Պոլոնեզ» հրթիռային համակարգերի մատակարարումը և այլն։ Նոր Հայաստանը, անխոս, մեծ հնարավորություն է ստեղծում կոնցեպտուալ և խորացված, լավ մտածված և ծրագրավորված արտաքին քաղաքականություն իրականացնելու համար»,- ասաց նա:
Հայաստանը, ըստ Էդուարդ Աբրահամյանի, հաստատեց ոչ միայն այն, որ հավատարիմ է մնացել Ռուսաստանի հետ դաշնակցային հարաբերություններին, այլ նաև բռնել է դեմոկրատիզացիայի ճանապարհը:
«Այս համատեքստում Արևմուտքի կողմից դրական են ընկալվում են ներքին փոփոխությունները ուղղված պլյուրալիզմի ամրապնդմանն ու ներքին քաղաքական միջավայրի ընդգրկուն ձևաչափի արմատավորմանը, ցանկությունը՝ համակարգային բարեփոխումներ իրականացնելու»,- ասաց նա՝ ենթադրելով, որ դրանից ելնելով, Արևմուտքը ոգևորված կլինի առավելապես աջակցել բազմաբնույթ ռեֆորմների իրականացմանը: