Η «ακρίδα του Κέκροπα» – Οδηγός ταξί ανακάλυψε νέο είδος εντόμου στην Αττική
Ήταν μια αποπνικτική μέρα καύσωνα στην Αθήνα στις 17 Ιουλίου 2017, όμως ο Σωτήρης Αλεξίου είχε ρεπό από τη δουλειά του ως οδηγός ταξί και δεν θα έχανε την ευκαιρία για εξόρμηση. Ανέβηκε στον Υμηττό και πέρασε ώρες ανασηκώνοντας πέτρες από το έδαφος και ξαναφήνοντάς τες προσεκτικά στη θέση τους. Κάτω από τις πέτρες, βλέπετε, συχνά βρίσκει κανείς έντομα.
Και πράγματι, κάτω από μια μαρμάρινη πλάκα έξω από το εκκλησάκι του Αγίου Ευσταθίου, στην ανατολική πλευρά του βουνού, ο καταϊδρωμένος κ. Αλεξίου βρήκε μια πράσινη ακρίδα που «έμοιαζε να προσπαθεί να αποφύγει τις υψηλές θερμοκρασίες».
Όμως το έντομο που τον κοιτούσε με τα γυαλιστερά ροζ του μάτια δεν ήταν μια οποιαδήποτε ακρίδα, ήταν η ακρίδα που ο παθιασμένος φυσιολάτρης αναζητούσε επί τέσσερα χρόνια. Και εκτός από τη ζάλη του καύσωνα, το ανυποψίαστο έντομο υπέστη αναπόφευκτα και το σοκ της εντομολογικής απόχης.
Οι πρώτες υποψίες ότι επρόκειτο για άγνωστο είδος είχαν έρθει το 2013, όταν ο κ. Αλεξίου εντόπισε ένα πρώτο δείγμα έξω από τον αρχαιολογικό χώρο της Βραυρώνας. Δεδομένου όμως ότι ήταν ένα και μοναδικό, προτίμησε να μην προχωρήσει σε ανατομή αλλά να το διατηρήσει ολόκληρο.
Η δεύτερη συνάντηση στον Υμηττό επέτρεψε την πλήρη μορφολογική εξέταση και επιβεβαιώνει την ανακάλυψη ενός νέου είδους Ορθόπτερου στην Ελλάδα, γράφει τώρα ο κ. Αλεξίου σε μελέτη του στο Journal of Orthoptera Research.
Ο Σωτήρης Αλεξίου έμαθε μόνος του εντομολογία
Ακρίδες σε απομόνωση
Το είδος πήρε το όνομα Eupholidoptera kekrops, ή «Ευφολιδόπτερο του Κέκροπα», προς τιμήν του μυθικού πρώτου βασιλιά της Αττικής και ιδρυτή της Αθήνας.
«Τα Ευφολιδόπτερα είναι σχετικά μεγαλόσωμες, άπτερες ακρίδες, δεν πετούν δηλαδή αλλά μόνο πηδούν με τη χρήση των μακριών πίσω ποδιών τους» είπε στο ΒΗΜΑ-Science ο κ. Αλεξίου.
Τα έντομα του συγκεκριμένου γένους, ανέφερε, κατάγονται από ένα προγονικό είδος που έζησε «στο Αιγαίο των τελευταίων εκατομμυρίων ετών, όταν η θάλασσα ήταν περιορισμένη, η ξηρά επικρατούσε και τα νησιά μας όπως τα βλέπουμε σήμερα ήταν κορυφές βουνών. Τα χερσαία είδη μπορούσαν να μετακινηθούν και να μεταναστεύσουν σχετικά εύκολα». Όταν η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε, οι απομονωμένοι πληθυσμοί εξελίχθηκαν σε νέα είδη.
«Είναι πολλά τα παραδείγματα επιστημόνων-πολιτών που έχουν δημοσιεύσει μελέτες για την πανίδα και τη χλωρίδα της Ελλάδας».
«Στην Ελλάδα έχουμε 23 είδη [του γένους], εκ των οποίων 10 είναι ενδημικά της Κρήτης» ανέφερε ο δρ. Χρήστος Γεωργιάδης, εντομολόγος του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ. «Ειδικά για την Αττική το νέο είδος E.kekrops είναι το μοναδικό ενδημικό της περιοχής» είπε.
Συμφώνησε με τις μορφολογικές διαφοροποιήσεις που περιγράφει η μελέτη, η οποία όπως επισήμανε πραγματοποιήθηκε και με τη συνεισφορά του δρος Λουκ Βίλεμσε του Κέντρου Βιοποικιλότητας Naturalis στο Λάιντεν της Ολλανδίας, επιφανούς ειδικού στα Ορθόπτερα.
Πράσινο σώμα, ροζ μάτια και ρόδινη κοιλιά: η ακρίδα του Κέκροπα, E.kekrops (Σωτήρης Αλεξίου)
Επιστήμη των πολιτών
Ένας λόγος που η ακρίδα του Υμηττού περίμενε για καιρό στο συρτάρι είναι ότι ο κ. Αλεξίου δεν είναι επαγγελματίας εντομολόγος, με την έννοια ότι δεν έχει τις περγαμηνές ενός διδακτορικού. Σπούδασε στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά σήμερα εργάζεται ως αυτοκινητιστής στο Λουτράκι, όπου ζει με την οικογένειά του. Έμαθε μόνος του τις απαιτητικές τεχνικές λεπτομέρειες της εντομολογίας και έχει ανακαλύψει κι άλλα νέα είδη εντόμων.
Το εντυπωσιακό είναι ότι ο κ. Αλεξίου δεν είναι μοναδική περίπτωση. «Είναι πολλά τα παραδείγματα επιστημόνων-πολιτών που έχουν δημοσιεύσει μελέτες για την πανίδα και τη χλωρίδα της Ελλάδας, ενώ ορισμένοι διατηρούν και εξαιρετικές προσωπικές συλλογές με φυσικά δείγματα» επισήμανε ο δρ. Γεωργιάδης. Σε ιδιωτική πρωτοβουλία ερασιτεχνών και επαγγελματιών βασίστηκε εξάλλου η δημιουργία του Κορινθιακού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, συνιδρυτής του οποίου ήταν ο κ. Αλεξίου.
Εκεί φυλάσσεται σήμερα η άτυχη ακρίδα του Υμηττού, η οποία ωστόσο έχει την τιμή να αποτελεί τον επίσημο «ολότυπο» στον οποίο βασίζεται ο ορισμός του νέου είδους.
Ελλάδα, χώρα των ακρίδων
Ένας λόγος που στην Ελλάδα είναι συχνή η ανακάλυψη νέων ζώων και φυτών είναι η υψηλή βιοποικιλότητα της χώρας, συγκριτικά με άλλες της Ευρώπης. Ειδικά όσον αφορά τα Ορθόπτερα, δηλαδή τις ακρίδες και τους γρύλους, «μπορούμε να πούμε ότι η χώρα διατηρεί τον μεγαλύτερο αριθμό ειδών ανά επιφάνεια σε όλη την Ευρώπη» είπε ο δρ Γεωργιάδης.
«Ακόμη και περιοχές στις οποίες έχουν γίνει μελέτες στο παρελθόν, μπορεί να φιλοξενούν είδη τα οποία δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμη». Και, όπως το έθεσε ο αφοσιωμένος κ. Αλεξίου, η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου «όποιος ψάχνει βρίσκει».
«Ειδικά για την Αττική το νέο είδος E.kekrops είναι το μοναδικό ενδημικό της περιοχής»
Τα έντομα σε κίνδυνο
Συγκριτικά με πιο μεγαλόσωμα και φωτογενή ζώα, όπως τα θηλαστικά ή ακόμα και τα ερπετά, τα έντομα και γενικά τα ασπόνδυλα παραμένουν μέχρι και σήμερα παραγνωρισμένες ομάδες. Και αυτό παρά τις βασικές λειτουργίες που επιτελούν στα οικοσυστήματα, όπως η επικονίαση φυτών, η ανακύκλωση θρεπτικών συστατικών για τη λίπανση του εδάφους, ή ο ρόλος τους ως θηρευτών και θηραμάτων σε ένα σύνθετο τροφικό πλέγμα.
«Πολλά είδη εντόμων στην Ελλάδα είναι ενδημικά και εντοπίζονται σε πολύ συγκεκριμένες περιοχές»
«Τα έντομα είναι η πιο πολυπληθής ομάδα ειδών στη χώρα μας. Γνωρίζουμε την ύπαρξη περίπου 20.000 ειδών, αλλά πολλά άλλα παραμένουν ακόμη άγνωστα – η ανακάλυψη του νέου είδους ακρίδας στην Αττική είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα» σχολίασε στο BHMA-Science η Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος στο WWF Ελλάς.
«Αν και σύντομα περιμένουμε τον νέο Κόκκινο Κατάλογο των απειλούμενων ειδών της Ελλάδας, γενικά δεν ξέρουμε με ακρίβεια πόσα και ποια είδη απειλούνται με εξαφάνιση ή και πόσο επείγουσα είναι η κατάσταση» ανέφερε.
Το σίγουρο πάντως είναι ότι τα έντομα κινδυνεύουν από την απώλεια φυσικών εκτάσεων, τη χημική ρύπανση, τη φωτορύπανση και την κλιματική αλλαγή, είπε.
«Επιπλέον, πολλά είδη εντόμων στην Ελλάδα είναι ενδημικά και εντοπίζονται σε πολύ συγκεκριμένες περιοχές που δεν ξεπερνούν τις λίγες δεκάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα, ένα σπήλαιο ή μια βραχονησίδα» τόνισε. Με άλλα λόγια, ενδημικά είδη εντόμων μπορεί να εξαφανιστούν πριν καν τα ανακαλύψουμε, είτε σε κάποιο ξερονήσι ή βουνοκορφή, είτε δίπλα στην Αθήνα.
Έντυπη έκδοση Το Βήμα