Elektron to‘lovlarda uzilishlar - bir monopolist (Uzcard) ikkinchisi (O‘zbektelekom)ni ayblamoqda
19 avgustdan boshlab¸ O‘zbekistondagi yuridik va jismoniy shaxslar plastik kartalar orqali to‘lovlarni amalga oshirishda qiyinchilikka duch kelmoqda.
Ozodlik gaplashgan o‘zbekistonliklarga ko‘ra¸ ayni kunlarda PayMe va Click kabi ilovalar orqali onlayn to‘lovlarda ham¸ masofaviy to‘lovlar va o‘tkazmalarni amalga oshirishda ham kechikish¸ uzilish va to‘xtab qolishlar kuzatilmoqda.
Bu vaziyatni sharhlagan moliyaviy mutaxassislar¸ muammoning O‘zbekistondagi butun elektron to‘lovlarning faqat bitta platforma - Uzcard tizimi orqali o‘tishiga borib taqalishi va monopolist bu tizimdagi istalgan texnik yoki boshqa muammo mamlakat bank-moliya tizimini "kollaps" - halokatga yetaklashi mumkinligini ta’kidlamoqda.
O‘z rasmiy bayonotida Uzcard joriy muammoni O‘zbektelekomda 30 avgustgacha davom etadigan profilaktika bilan izohladi.
Axborot texnologiyalari sohasi mutaxassislari esa¸ O‘zbektelekomning O‘zbekistondagi internet ustidan to‘liq nazorat o‘rnatgani va uning kabellarida avariya yoki profilaktika yuz bergan taqdirda¸ butun mamlakatning internet va u bilan bog‘liq barcha xizmatlardan mahrum qolishini bildirdi.
Uzcard izohi
Uzcard ma’muriyati o‘z saytida elektron to‘lovlarda muammolar yuzaga kelganini e’tirof qildi va buning sababini "O‘zbektelekom"da borayotgan profilaktika ishlari bilan izohladi.
"Yagona Umumrespublika Protsessing Markazining ma’lum qilishicha, "Uzbektelekom" aksionerlik kompaniyasida profilaktika ishlari olib borilishi munosabati bilan 2018 yilning 19 avgustidan 30 avgustigacha POS va E-POS terminallari protsessing markazi bilan vaqtinchalik ulana olmasligi mumkin. Vaqtinchalik noqulayliklar uchun uzr so‘raymiz"¸ deyiladi rasmiy izohda.
22 avgust kuni Ozodlik bog‘langan Uzcard rasmiylaridan biri mamlakatdagi barcha elektron to‘lovlarning internet orqali o‘tishi¸ bu xizmatlarning esa o‘z navbatida to‘lig‘icha O‘zbektelekom kabellaridan keladigan internetga qaramligini ta’kidladi.
“Uzcard onlayn platforma¸ uning ishlashi uchun internet kerak. Problema bizdamas¸ internet aloqasida. Hozir butunlay ishlamayapti deyolmayman¸ lekin vaqt-vaqti bilan uzilishlar bo‘layapti. Bizga aytishlaricha¸ terminallardan birida avariya bo‘lgan¸ shuni tuzatishayapti ekan. Biz internet provayderi O‘zbektelekomga qarammiz. Ularda uzilish bo‘lsa¸ bizning tizimda ham uzilish bo‘ladi”¸ dedi Ozodlik gaplashgan Uzcard xodimi.
To‘lov o‘tkazuvchi ham¸ to‘lovni oluvchi ham "kutishda"
22-23 avgust kunlari Ozodlik Uzcard tizimiga bog‘langan barcha elektron to‘lovlarning ishlash-ishlamasligini tekshirib ko‘rish uchun xizmat mijozlari bilan bog‘landi.
PayMe ilovasi orqali onlayn to‘lovlarni amalga oshiruvchi toshkentlik mijozlardan biri¸ 22 avgust kuni bu ilova orqali to‘lovlarni amalga oshira olmaganini bildirdi.
“Bu ilovalarni ochish uchun juda uzoq kutishga to‘g‘ri kelayapti. Bir amallab ochib¸ to‘lov o‘tkazaman¸ desangiz¸ aylanib turib¸ operatsiya oxiriga yetmay chiqarib tashlayapti. Internet tezligi ko‘tarmayapti”¸ dedi 22 avgust kuni Ozodlik gaplashgan onlayn to‘lov tizimi mijozlaridan biri.
Ayni paytda¸ 23 avgust kuni Ozodlik bilan gaplashayotgan paytining o‘zida telefoni uchun onlayn to‘lov qilishga uringan boshqa bir mijoz¸ muammoga uchramagani¸ to‘lov ortiqcha kutishlarsiz o‘tganini bildirdi.
"Bir ishlab¸ bir ishlamayapti. Toshkentda uncha emas¸ bilishimcha¸ internet tezligi shundoq ham past bo‘lgan viloyatlarda sezilayapti. Supermarket¸ do‘konlarda plastik karta orqali to‘lash ham Uzcard orqali o‘tadi. Uzcardning Protsessing Markazi yaxshi ishlamasa¸ butun sistema yaxshi ishlamaydi"¸ deydi 23 avgust kuni Ozodlik gaplashgan tadbirkorlardan biri.
Bu suhbatdosh¸ hukumat ayni kunlarda kuzatilayotgan bu uzilishlarni¸ 32 millionlik mamlakatdagi barcha elektron to‘lovlarni bitta tizimga berib qo‘yishning naqadar xavfli ekanidan berilgan ogohlantiruv signali sifatida qabul qilishiga umid bildirdi".
"Uzcard to‘xtab qolsa¸ hamma elektron oldi-berdi to‘xtab qoladi¸ mamlakatdagi biznes-moliya-bank kollaps bo‘ladi. Bugungi juz’iy uzilishlar ana shu katta falokatni to‘xtatish uchun hukumatdagilarning ko‘zini ochsa¸ yaxshi bo‘lardi"¸ deydi iqtisodchi-tadbirkor.
Uzcard ham¸ O‘zbektelekom ham monopoliya
Uzcard rasmiy saytida o‘zini “pul to‘lovlarini elektron ko‘rinishda amalga oshirish uchun mo‘ljallangan va mikroprotsessorli bank kartochkalarini chiqaruvchi va mahsulot(ish, xizmat) sotuvchilariga xizmat ko‘rsatuvchi banklarni, hisob banki va protsessing tashkilotini bir butun tizimga birlashtiruvchi hududiy to‘lov tizimi” sifatida taqdim etadi.
Bank-moliya sohasi mutaxassislariga ko‘ra¸ Uzcard, O‘zbekistonda elektron to‘lovlarni amalga oshirishni o‘z monopoliyasiga aylantirgan yagona tizimdir va ayni kunlarda millionlab o‘zbekistonliklar duch kelayotgan muammo ildizi aynan ana shunga borib taqaladi.
“Uzcard bag‘rikenglik bilan ogohlantirganidek, bu E-POS terminallar va protsessing markazi bilan aloqa mavjud emasligi ortidan yuz bermoqda. Ya’ni siz iste’molchi to‘lov yo o‘tkazmani amalga oshira olmaysiz, sotuvchi esa to‘lovni hisobiga tushira olmaydi. 12 kun davomida shunday bo‘ladi.
Bu iqtisodiyotga qancha ziyon yetkazayotgani bilan hech kimning ishi yo‘q, monopoliyalarni jilovlashi, tiyishi lozim bo‘lgan Antimonopoliya esa jim-jit (balki oligarxlarga navbatdagi superrentabelli korxonani bepul berish mumkinligi to‘g‘risida hisobot tayyorlashayotgandir)”¸ deb sharh yozdi Telegram kanalida sharh qoldirganlardan biri.
21-23 avgust kunlari O‘zbekiston davlat idoralarida rasman ish kuni bo‘lmagani bois¸ Ozodlik Monopoliyadan chiqarish qo‘mitasi rasmiylari bilan bog‘lanib¸ ulardan bu masalada izoh ola olmadi.
“Uzcard qudratli MXXchilar bolasi”
O‘zbekiston hukumati mulozimlaridan biri Uzcard elektron to‘lov tizimining bu sohadagi mutlaq monopoliya ekanini tasdiqlay turib¸ buning qonunchilik va moliya bozorini boshqarish printsiplariga zid ekanini bildirdi.
“Uzcard MXX rahbarlari¸ xususan qamalib ketgan general Shuhrat G‘ulomovga qarashli edi¸ hozir ham MXXchilar nazoratidan chiqdi¸ deya olmayman. Mamlakat banklarining hammasi elektron to‘lovlarni faqat ana shu bitta – xususiy shirkat orqali amalga oshirishga majbur. Bu degani¸ bitta xususiy shirkat hammaning¸ jumladan O‘zbekiston prezidentining ham elektron karta orqali qaerga nima to‘lov qilayotganini ko‘rib¸ kuzatib turadi. Bu xavfsizlik nuqtai nazaridan ham¸ bank-moliya siyosati jihatdan ham noto‘g‘ri va xavfli”¸ deydi bu mulozim.
Ozodlik gaplashgan boshqa bir mulozim Uzcard monopoliyasiga barham berishga Markaziy bank yangi rahbariyatining ham kuchi yetmayotganini bildirdi.
“Butun dunyoda elektron to‘lovlarni amalga oshirish banklarning o‘ziga berilgan¸ ular deyli Visa va MasterCard kabilar bilan kelishuv qilib¸ bu ishni amalga oshiradi. Bizda bu faqat Uzcard platformasida bo‘lishi shart. Prezident mamlakatda yana bitta shunaqa tizim tuzish haqida farmon chiqardi¸ lekin uni hech kim ijro qilmadi. Markaziy bankningUzcardning yangi egalariga kuchi yetmadi¸ bu ketishda yetmaydi ham”¸ dedi Markaziy bank boshqaruviga yaqin mulozimlardan biri.
Prezidentning ijrosiz qolgan qarori
O‘zbekistonlik bank-moliya xodimlarining Telegramdagi sahifasida ham Markaziy bank mulozimi aytganlarga yaqin e’tiroz e’lon qilindi.
“Prezidentning 2018 yil 23 martdagi qaroriga ko‘ra EOPTs (Uzcard) va tug‘ilmay turib o‘ldirilgan MOPTs (Globuz) negizida 2018 yil 1 iyulga qadar Milliy bank protsessing markazi tuzilishi kerak edi. Bugun 22 avgust. Albatta bu yozilib, muddati qo‘yilib, ijrosi o‘z holiga tashlab qo‘yilgan Prezidentning birgina qarori emas, bundaylardan ko‘plab topiladi.
Gap shundaki, Milliy bank protsessing markazi tuzilishidan EOPTs (Uzcard) manfaatdor emas, bu ish qancha cho‘zilsa, monopolistik darajada topilayotgan milliardlab daromadlar «xorijlik» benefitsiar cho‘ntagiga oqishda shuncha davom etadi”¸ deb yozdi o‘zbekistonlik mutaxassislardan biri.
Ozodlik hozircha Uzcardning yangi xo‘jayinlari yoxud tilga olingan “xorijlik” benefitsiarlari” kimligi haqida aniq¸ ishonchli ma’lumotga ega emas. (Bu haqda bilganlaringizni Ozodlikka shaxsingiz sir qolishi kafolatlangan holda¸ yuborishingiz mumkin.)