Տառաստեղծումը՝ սեր, հիվանդություն եւ արվեստ
Ավելի քան 30 տարի Էդիկ Ղաբուզյանը տառատեսակներ է ստեղծում՝ հայոց այբուբենի գրության հարյուրավոր ձեւեր: Դրանք ցուցադրվել են տարբեր երկրներում, որտեղ տառատեսակներ՝ ֆոնտեր ստեղծելը վաղուց արվեստ է համարվում: Լոռեցի ընկերները նեղսրտել են՝ ամբողջ աշխարհում տառերդ տեսան, բացի քո հարազատ քաղաքից: Նրանց նախաձեռնությամբ Վանաձորի կերպարվեստի թանգարանում բացվել է Ղաբուզյանի տառատեսակների ցուցահանդեսը:
Շատերի համար նրա աշխատանքը տարօրինակ ու անհասկանալի զբաղմունք է, իր ու գործից հասկացողների համար՝ կարեւոր առաքելություն:
«Տառատեսակները ոչ միայն գրավոր հաղորդակցության միջոց են, այլ՝ դիզայնի կարեւոր բաղադրիչ: Երբեմն գովազդային, ազատ ոճի տառատեսակների խնդիրը ոչ թե ընթեռնելիությունն է, այլ՝ տպավորություն թողնելը։ Մենք տառատեսակների բազմազանության կարիք ունենք, մեր դիզայնը դրա կարիքն ունի։
Լատինական տառարվեստն ունի գրեթե կատարելության հասցրած տասնյակ հազարավոր տառատեսակներ։ Միայն «Մոնոթայփ» ընկերությունը մի քանի հարյուր տառաստեղծ ունի, որոնք առավոտից երեկո տառ են սարքում: Մենք նրանց հետ համեմատվել չենք կարող»։
Հայկական թղթադրամի վրա Էդիկ Ղաբուզյանի ստեղծած տառատեսակներն են, պետական պաշտոնական փաստաթղթերը նրա տառատեսակներով են, բազմաթիվ գրքերին, գովազդային պաստառներին կրկին նրա ձեռագիրն է: Տառատեսակներ է ստեղծել նաեւ կիրիլյան, հունական, արաբական այբուբենների համար: Տարիներ առաջ «հիվանդացել է» տառաստեղծմամբ ու դրանից հրաժարվել այլեւս չի կարողանում:
«Երբեմն մի շրջան է գալիս, երբ ուղեղիս մեջ անընդհատ տարբեր տառատեսակներ են պտտվում, մեկը կիսատ եմ թողնում, անցնում մյուսին: Երբեմն գիշերն էլ չեմ կարողանում նորմալ քնել: Քնած ժամանակ էլ տառ եմ տեսնում, արթնանում ու սկսում եմ նկարել։ Կիսախելագար վիճակ է։ Բայց լինում են նաեւ շրջաններ, երբ ասում եմ՝ վերջ, էլ տառ չեմ ստեղծելու։ Դա երբեմն մեկ ամիս է տեւում, եւ այդ ընթացքում ոչինչ չեմ կարողանում անել։ Նույնիսկ տեխնիկական հարցեր չեմ կարողանում լուծել, ասենք՝ «ո» տառի առաջին մասնիկը իջեցնել, «ր» ստանալ: Տառերին նայել չեմ կարողանում։ Էդպիսի շրջան էլ է գալիս»։
Հիշում է՝ 30 տարի առաջ, երբ պատահաբար բացահայտեց տառարվեստը, մեծ ջանքեր պահանջվեց դրանում հմտանալու համար: Պրոֆեսիոնալ տառաստեղծները ավագ սերնդից էին, համակարգչին չէին տիրապետում, իրենք էլ համակարգիչ գիտեին, բայց տառարվեստին էին անծանոթ: Ով ինչպես կարողանում, առաջ էր գնում: Ինքն իր ստեղծած տառերը ցույց էր տալիս նկարիչ ընկերներին, իրարամերժ կարծիքներ լսում: Ասում է՝ նայում եմ ստեղծածս առաջին տառերին ու ամաչում, բայց այն ժամանակ այլընտրանք չկար, խոտան տալով էինք սովորում: Նեղսրտում է, որ այսքան տարի հետո էլ տառատեսակ ստեղծելը լուրջ աշխատանք չդարձավ:
«Հիմա շատ մոդայիկ է տառ ստեղծելը: Ով տառերի մասին մոտավոր պատկերացում ունի, նոթբուք ունի, որոշ ծրագրերի է տիրապետում, նստում ու սկսում է ավերել։ Տառերի միջեւ լույսը, միջտառային հարաբերությունները, տառերի ձեւերը, հաստ ու բարակ լինելը ու նման շատ խնդիրներ չլուծած, տառը չհասկացած՝ տառատեսակ են սարքում։ Բայց մի օր պիտի՞ կանգ առնենք, պիտի՞ հասկանանք, որ սա նույնքան կարեւոր է, նույնքան արժեքավոր, ինչքան դաստիարակությունը, մաթեմատիկա ու նկարչություն սովորելը»:
Ասում է՝ Գեղարվեստի ակադեմիայում տաղանդավոր ուսանողներ ունի, որոնք հետաքրքրված են տառարվեստով. պրոֆեսիոնալների հետ մրցույթների են մասնակցում ու մրցանակներ ստանում: Պետք է նրանց օգնել, ոտքի կանգնեցնել, փայլուն արդյունք կունենանք:
Ցուցահանդեսը Վանաձորում կգործի մինչեւ հոկտեմբերի 31-ը: Էդիկ Ղաբուզյանն ասում է՝ իր տառատեսակները սիրով կներկայացնի նաեւ Հայաստանի այլ մարզերում, եթե մեր երկրի մշակութային քաղաքականությամբ զբաղվողներն առաջարկեն:
Լուսինե Ղարիբյան
Լուսանկարները՝ Մեսրոպ Մեսրոպյանի եւ Էմիլ Յավրյանի
Ավելի քան 30 տարի Էդիկ Ղաբուզյանը տառատեսակներ է ստեղծում՝ հայոց այբուբենի գրության հարյուրավոր ձեւեր: Դրանք ցուցադրվել են տարբեր երկրներում, որտեղ տառատեսակներ՝ ֆոնտեր ստեղծելը վաղուց արվեստ է համարվում: Լոռեցի ընկերները նեղսրտել են՝ ամբողջ աշխարհում տառերդ տեսան, բացի քո հարազատ քաղաքից: Նրանց նախաձեռնությամբ Վանաձորի կերպարվեստի թանգարանում բացվել է Ղաբուզյանի տառատեսակների ցուցահանդեսը:
Շատերի համար նրա աշխատանքը տարօրինակ ու անհասկանալի զբաղմունք է, իր ու գործից հասկացողների համար՝ կարեւոր առաքելություն:
«Տառատեսակները ոչ միայն գրավոր հաղորդակցության միջոց են, այլ՝ դիզայնի կարեւոր բաղադրիչ: Երբեմն գովազդային, ազատ ոճի տառատեսակների խնդիրը ոչ թե ընթեռնելիությունն է, այլ՝ տպավորություն թողնելը։ Մենք տառատեսակների բազմազանության կարիք ունենք, մեր դիզայնը դրա կարիքն ունի։
Լատինական տառարվեստն ունի գրեթե կատարելության հասցրած տասնյակ հազարավոր տառատեսակներ։ Միայն «Մոնոթայփ» ընկերությունը մի քանի հարյուր տառաստեղծ ունի, որոնք առավոտից երեկո տառ են սարքում: Մենք նրանց հետ համեմատվել չենք կարող»։
Հայկական թղթադրամի վրա Էդիկ Ղաբուզյանի ստեղծած տառատեսակներն են, պետական պաշտոնական փաստաթղթերը նրա տառատեսակներով են, բազմաթիվ գրքերին, գովազդային պաստառներին կրկին նրա ձեռագիրն է: Տառատեսակներ է ստեղծել նաեւ կիրիլյան, հունական, արաբական այբուբենների համար: Տարիներ առաջ «հիվանդացել է» տառաստեղծմամբ ու դրանից հրաժարվել այլեւս չի կարողանում:
«Երբեմն մի շրջան է գալիս, երբ ուղեղիս մեջ անընդհատ տարբեր տառատեսակներ են պտտվում, մեկը կիսատ եմ թողնում, անցնում մյուսին: Երբեմն գիշերն էլ չեմ կարողանում նորմալ քնել: Քնած ժամանակ էլ տառ եմ տեսնում, արթնանում ու սկսում եմ նկարել։ Կիսախելագար վիճակ է։ Բայց լինում են նաեւ շրջաններ, երբ ասում եմ՝ վերջ, էլ տառ չեմ ստեղծելու։ Դա երբեմն մեկ ամիս է տեւում, եւ այդ ընթացքում ոչինչ չեմ կարողանում անել։ Նույնիսկ տեխնիկական հարցեր չեմ կարողանում լուծել, ասենք՝ «ո» տառի առաջին մասնիկը իջեցնել, «ր» ստանալ: Տառերին նայել չեմ կարողանում։ Էդպիսի շրջան էլ է գալիս»։
Հիշում է՝ 30 տարի առաջ, երբ պատահաբար բացահայտեց տառարվեստը, մեծ ջանքեր պահանջվեց դրանում հմտանալու համար: Պրոֆեսիոնալ տառաստեղծները ավագ սերնդից էին, համակարգչին չէին տիրապետում, իրենք էլ համակարգիչ գիտեին, բայց տառարվեստին էին անծանոթ: Ով ինչպես կարողանում, առաջ էր գնում: Ինքն իր ստեղծած տառերը ցույց էր տալիս նկարիչ ընկերներին, իրարամերժ կարծիքներ լսում: Ասում է՝ նայում եմ ստեղծածս առաջին տառերին ու ամաչում, բայց այն ժամանակ այլընտրանք չկար, խոտան տալով էինք սովորում: Նեղսրտում է, որ այսքան տարի հետո էլ տառատեսակ ստեղծելը լուրջ աշխատանք չդարձավ:
«Հիմա շատ մոդայիկ է տառ ստեղծելը: Ով տառերի մասին մոտավոր պատկերացում ունի, նոթբուք ունի, որոշ ծրագրերի է տիրապետում, նստում ու սկսում է ավերել։ Տառերի միջեւ լույսը, միջտառային հարաբերությունները, տառերի ձեւերը, հաստ ու բարակ լինելը ու նման շատ խնդիրներ չլուծած, տառը չհասկացած՝ տառատեսակ են սարքում։ Բայց մի օր պիտի՞ կանգ առնենք, պիտի՞ հասկանանք, որ սա նույնքան կարեւոր է, նույնքան արժեքավոր, ինչքան դաստիարակությունը, մաթեմատիկա ու նկարչություն սովորելը»:
Ասում է՝ Գեղարվեստի ակադեմիայում տաղանդավոր ուսանողներ ունի, որոնք հետաքրքրված են տառարվեստով. պրոֆեսիոնալների հետ մրցույթների են մասնակցում ու մրցանակներ ստանում: Պետք է նրանց օգնել, ոտքի կանգնեցնել, փայլուն արդյունք կունենանք:
Ցուցահանդեսը Վանաձորում կգործի մինչեւ հոկտեմբերի 31-ը: Էդիկ Ղաբուզյանն ասում է՝ իր տառատեսակները սիրով կներկայացնի նաեւ Հայաստանի այլ մարզերում, եթե մեր երկրի մշակութային քաղաքականությամբ զբաղվողներն առաջարկեն:
Լուսինե Ղարիբյան
Լուսանկարները՝ Մեսրոպ Մեսրոպյանի եւ Էմիլ Յավրյանի