Արմինե Կարապետյան. Կյանքի հոտը COVID-19-ից առաջ ու հետո
37 տարեկան Արմինե Կարապետյանն ու որդին՝ 12 տարեկան Կարուշ Կարապետյանը կորոնավիրուսի արդեն նախկին վարակակիրներ են: Մի քանի օր է վերադարձել են տուն՝ ավելի քան մեկ ամիս տեւած բուժումից ու մեկուսացումից հետո: Արմինեն մասնագիտությամբ մանկավարժ է, դասավանդում է քաղպաշտպանություն, արտակարգ իրավիճակներ, նախնական զինվորական պատրաստություն առարկաներ: Բուժմանը զուգահեռ հեռավար դասավանդել է, Կարուշն էլ առցանց դասերից անգամ մեկ օր չի բացակայել:
Ինչո՞ւ թաքնվել
Արմինեն համաձայնում է, որ հոդվածում հրապարակվի ոչ միայն իր, այլեւ որդու անուն-ազգանունը, լուսանկար տրամադրելուն էլ դեմ չէ.
«Ես հարցազրույց ու լուսանկար տրամադրելու մեջ խնդիր չեմ տեսնում: Հաճախ եմ նկատում, որ մարդիկ թաքցնում են փաստը, որ վարակվել կամ վարակված են կորոնավիրուսով: Նրանք վախենում են մյուս մարդկանց վերաբերմունքից: Ինքս հաճախ եմ նկատում, երբ ասում եմ, որ ունեցել եմ տվյալ հիվանդությունն ու արդեն ապաքինվել եմ, մարդիկ սարսափած նայում են, որոշ մարդիկ էլ ուղղակի չեն ուզում շփվել»:
Արմինեն այն կարծիքին է, որ հենց սա է մարդկանց հիվանդությունը թաքցնելու, վարակված լինելու, բայց բժշկի չդիմելու պատճառը:
«Մարդկանցից շատերը թերագնահատում են այս հիվանդության ռիսկերը եւ փաստը, որ բժշկի չդիմելով կամ թաքցնելով հիվանդությունը, ռիսկի են ենթարկում մյուսներին: Ես նման խնդիր չունեմ: Աշխատավայրում էլ, ընկերներն ու բարեկամներն էլ ի սկզբանե տեղյակ են եղել», - ասում է Արմինեն:
Վարակվել էի մեր հյուրերից
«Ապրիլի 29-ին հյուրեր ունեինք: Նրանց գնալուց երկու օր անց ինքնազգացողությունս վատացավ: Ուժեղ ցավ էի զգում մարմնիս այն հատվածում, որտեղ նախկինում էլ առողջական խնդիրներ էին ծագել: Շատ ուժեղ ցավ էր ու նման չէր երբեւէ զգացած որեւէ ցավի: Ոնց որ դանակով քերեին:
Ցավազրկող խմեցի ու հաջորդ առավոտյան արթնացա սարսափելի ուժեղ գլխացավով ու բարձր ջերմությամբ: Չէի կարողանում ոտքերս շարժել, ոչ մի կերպ չէի կարողանում անկողնուց վեր կենալ», - պատմում է Արմինեն:
Այդ օրը պարզվել է, որ Արմինեի հյուրերից մեկը թեստ հանձնել եւ պատասխանը դրական է: Երկու օր Արմինեի ջերմությունը տատանվել է 37.1-ից 37.5, ջերմիջեցնողները չեն օգնել: Շուտով սկսվել է նաեւ ուժեղ հազ: Կարուշի մոտ որեւէ ախտանշան չի եղել:
«Հետո մեր հյուրերից երկրորդը թեստ հանձնեց, եւ պարզվեց, որ նրա պատասխանն էլ դրական է»:
Արմինեն հասկանում է, որ ռիսկի խմբում է: Չի ուշանում նաեւ հեռախոսազանգը, որով նրան տեղեկացնում են, որ կորոնավիրուսային թեստի երկու դրական պատասխան ունեցող հիվանդների հետ է շփվել: Արմինեին ու որդուն մեկուսացրել են «Փարիզ» հյուրանոցում:
Ամենադժվարը հոտառության կորուստն էր
«Արդեն մեկուսացման ընթացքում կորցրեցի համի եւ հոտի զգայարանները: Շատ ուժեղ հոտառություն ունեմ եւ հատկապես դրա կորուստն անտանելի էր: Հետո սկսեցի համ չզգալ: Կյանքը դարձավ անհամ եւ անհոտ՝ բառի բուն իմաստով: Սարսափելի էր: Ես հասկացա, որ կյանքը պետք է գնահատել այնպես, ինչպես որ կա, որ երջանկությունը կյանքի ամեն մանրուքի մեջ է, իսկ մեր հոտառությունը փոխում է կյանքի էությունը:
Հասկացա, որ կյանքն ունի իր բուրմունքը, որը մենք չենք զգում ու չենք նկատում, մինչեւ այն պահը, երբ չենք դադարում զգալ այն: Հոտի զգայարանս մի քանի օր առաջ է վերականգնվել՝ հանկարծ սկսեցի զգալ, որ տապակած կարտոֆիլի հոտ է տուն լցվում: Չգիտեմ ում տանն էին պատրաստում, բայց շատ էի ուրախացել: Այդ հոտն ինձ կյանք վերադարձրեց»,- ժպտում է Արմինեն:
Չծանրացնելը կարեւոր է
Կարուշի մոտ հիվանդության որեւէ ախտանիշ չի եղել: Արմինեն ասում է, որ եթե թեստ հանձնած չլինեին, երբեւէ չէին էլ կասկածի, որ երեխան վարակվել է:
«Վստահ եմ, որ բազմաթիվ ծնողներ անգամ չեն էլ կասկածում, որ երեխաները վարակված են, որովհետեւ նրանց մոտ հիվանդությունն առանց ախտանիշների է ընթանում: Ամեն դեպքում, հետագա բարդություններից խուսափելու համար, ծնողները թող հաճախ ջերմաչափեն երեխաներին, եւ եթե ջերմությունը տատանվի 37.1 ից 37.5, անպայման դիմեն թեստավորման»,- խորհուրդ է տալիս Արմինեն:
Ըստ նրա, հիվանդության ընթացքում առողջության վատթարացումից բացի առավել դժվար է մեկուսացված լինելը եւ չընկճվելը, չհուսահատվելը:
«Երբ բժիշկները եկան ինձ ասելու, որ հիվանդ եմ, նրանց հետ նաեւ հոգեբան կար: Նրանք ասեցին՝ գիտե՞ք, ձեր թեստի պատասխանը դրական է, ես էլ պատասխանեցի՝ շատ բարի: Նրանք հարցրեցին, թե արդյո՞ք նորմալ եմ վերաբերվում, ես էլ պատասխանեցի.
-Այո: Ինչ է, ինքս ինձանի՞ց պետք է փախչեմ: Կբուժվեմ, կանցնի ու կյանքը կշարունակվի:
Երբ մարդիկ խոսում են կամ հիվանդանում են այս հիվանդությամբ, նրանք սկսում են սարսափելի բաներ պատկերացնել: Հիվանդությունը, այո, վտանգավոր է, ռիսկային, շատերի համար գուցե մահացու, բայց մարդիկ պետք է սովորեն եւ ընդունեն ապրել վիրուսի հետ: Գրիպով վարակվելու դեպքում մարդն ինքն իրենից չի փախչում, նույնն այս հիվանդության պարագայում է: Գուցե չկան լիարժեք կանխարգելող միջոցներ, անհայտ է հիվանդության ազդեցությունը հետագայում, բայց չպետք է ամեն ինչ էլ ավելի ծանրացնել:
Ամենադժվարը մեկուսացումն էր
Մեկուսացման ընթացքում Արմինեն դասավանդել է, Կարուշը մասնակցել առցանց դասերին: Ուսուցիչներին զգուշացրել են, որ վարակված են եւ մեկուսացված, եւ իրենց մոտ գրքեր ու տետրեր չկան, միայն էլեկտրոնային սարքեր են:
Երեկոները փորձել են այնպես կազմակերպել, որ չձանձրանան, հիվանդության մասին չմտածեն, ժամանակը ճիշտ տնօրինեն:
«Թե հիվանդանոցում, թե հյուրանոցներում, որտեղ բուժվում էինք, հիանում էինք բժիշկների աշխատանքով: Չեք պատկերացնի, թե ինչ ուշադիր էին: Կային երեխաներ, որ չէին դիմանում մեկուսացմանը, եւ կար մի բժիշկ, որն իր անձնական գումարով գունավոր մատիտներ ու ալբոմներ էր գնում ու բերում-բաժանում: Նա մոտենում, հերթով թակում էր բոլորի դռներն ու հարցնում, թե ով ինչի կարիք ունի, ինքը պատրաստ է բերել: Ես ալերգիկ եմ, եւ կային դեղեր, որ պետությունը չէր տրամադրում, եւ հենց բազմաթիվ բժիշկներ իրենց անձնական գումարով են այդ դեղերը գնել եւ բերել ինձ:
Հավատացեք, բուժաշխատողներն անմարդկային դաժան գրաֆիկով են աշխատում, նրանց օրը սկսվում էր ժամը վեցից եւ շատ հաճախ այդպես էլ չէր ավարտվում, որովհետեւ նրանք գիշերը քնելու ժամանակ ուղղակի չունեն: Ոչ միայն բուժվելու, այլ վերաբերմունքի համար նրանց երախտապարտ չլինելն ուղղակի անհնարին է»:
Լուսին Մկրտչյան
37 տարեկան Արմինե Կարապետյանն ու որդին՝ 12 տարեկան Կարուշ Կարապետյանը կորոնավիրուսի արդեն նախկին վարակակիրներ են: Մի քանի օր է վերադարձել են տուն՝ ավելի քան մեկ ամիս տեւած բուժումից ու մեկուսացումից հետո: Արմինեն մասնագիտությամբ մանկավարժ է, դասավանդում է քաղպաշտպանություն, արտակարգ իրավիճակներ, նախնական զինվորական պատրաստություն առարկաներ: Բուժմանը զուգահեռ հեռավար դասավանդել է, Կարուշն էլ առցանց դասերից անգամ մեկ օր չի բացակայել:
Ինչո՞ւ թաքնվել
Արմինեն համաձայնում է, որ հոդվածում հրապարակվի ոչ միայն իր, այլեւ որդու անուն-ազգանունը, լուսանկար տրամադրելուն էլ դեմ չէ.
«Ես հարցազրույց ու լուսանկար տրամադրելու մեջ խնդիր չեմ տեսնում: Հաճախ եմ նկատում, որ մարդիկ թաքցնում են փաստը, որ վարակվել կամ վարակված են կորոնավիրուսով: Նրանք վախենում են մյուս մարդկանց վերաբերմունքից: Ինքս հաճախ եմ նկատում, երբ ասում եմ, որ ունեցել եմ տվյալ հիվանդությունն ու արդեն ապաքինվել եմ, մարդիկ սարսափած նայում են, որոշ մարդիկ էլ ուղղակի չեն ուզում շփվել»:
Արմինեն այն կարծիքին է, որ հենց սա է մարդկանց հիվանդությունը թաքցնելու, վարակված լինելու, բայց բժշկի չդիմելու պատճառը:
«Մարդկանցից շատերը թերագնահատում են այս հիվանդության ռիսկերը եւ փաստը, որ բժշկի չդիմելով կամ թաքցնելով հիվանդությունը, ռիսկի են ենթարկում մյուսներին: Ես նման խնդիր չունեմ: Աշխատավայրում էլ, ընկերներն ու բարեկամներն էլ ի սկզբանե տեղյակ են եղել», - ասում է Արմինեն:
Վարակվել էի մեր հյուրերից
«Ապրիլի 29-ին հյուրեր ունեինք: Նրանց գնալուց երկու օր անց ինքնազգացողությունս վատացավ: Ուժեղ ցավ էի զգում մարմնիս այն հատվածում, որտեղ նախկինում էլ առողջական խնդիրներ էին ծագել: Շատ ուժեղ ցավ էր ու նման չէր երբեւէ զգացած որեւէ ցավի: Ոնց որ դանակով քերեին:
Ցավազրկող խմեցի ու հաջորդ առավոտյան արթնացա սարսափելի ուժեղ գլխացավով ու բարձր ջերմությամբ: Չէի կարողանում ոտքերս շարժել, ոչ մի կերպ չէի կարողանում անկողնուց վեր կենալ», - պատմում է Արմինեն:
Այդ օրը պարզվել է, որ Արմինեի հյուրերից մեկը թեստ հանձնել եւ պատասխանը դրական է: Երկու օր Արմինեի ջերմությունը տատանվել է 37.1-ից 37.5, ջերմիջեցնողները չեն օգնել: Շուտով սկսվել է նաեւ ուժեղ հազ: Կարուշի մոտ որեւէ ախտանշան չի եղել:
«Հետո մեր հյուրերից երկրորդը թեստ հանձնեց, եւ պարզվեց, որ նրա պատասխանն էլ դրական է»:
Արմինեն հասկանում է, որ ռիսկի խմբում է: Չի ուշանում նաեւ հեռախոսազանգը, որով նրան տեղեկացնում են, որ կորոնավիրուսային թեստի երկու դրական պատասխան ունեցող հիվանդների հետ է շփվել: Արմինեին ու որդուն մեկուսացրել են «Փարիզ» հյուրանոցում:
Ամենադժվարը հոտառության կորուստն էր
«Արդեն մեկուսացման ընթացքում կորցրեցի համի եւ հոտի զգայարանները: Շատ ուժեղ հոտառություն ունեմ եւ հատկապես դրա կորուստն անտանելի էր: Հետո սկսեցի համ չզգալ: Կյանքը դարձավ անհամ եւ անհոտ՝ բառի բուն իմաստով: Սարսափելի էր: Ես հասկացա, որ կյանքը պետք է գնահատել այնպես, ինչպես որ կա, որ երջանկությունը կյանքի ամեն մանրուքի մեջ է, իսկ մեր հոտառությունը փոխում է կյանքի էությունը:
Հասկացա, որ կյանքն ունի իր բուրմունքը, որը մենք չենք զգում ու չենք նկատում, մինչեւ այն պահը, երբ չենք դադարում զգալ այն: Հոտի զգայարանս մի քանի օր առաջ է վերականգնվել՝ հանկարծ սկսեցի զգալ, որ տապակած կարտոֆիլի հոտ է տուն լցվում: Չգիտեմ ում տանն էին պատրաստում, բայց շատ էի ուրախացել: Այդ հոտն ինձ կյանք վերադարձրեց»,- ժպտում է Արմինեն:
Չծանրացնելը կարեւոր է
Կարուշի մոտ հիվանդության որեւէ ախտանիշ չի եղել: Արմինեն ասում է, որ եթե թեստ հանձնած չլինեին, երբեւէ չէին էլ կասկածի, որ երեխան վարակվել է:
«Վստահ եմ, որ բազմաթիվ ծնողներ անգամ չեն էլ կասկածում, որ երեխաները վարակված են, որովհետեւ նրանց մոտ հիվանդությունն առանց ախտանիշների է ընթանում: Ամեն դեպքում, հետագա բարդություններից խուսափելու համար, ծնողները թող հաճախ ջերմաչափեն երեխաներին, եւ եթե ջերմությունը տատանվի 37.1 ից 37.5, անպայման դիմեն թեստավորման»,- խորհուրդ է տալիս Արմինեն:
Ըստ նրա, հիվանդության ընթացքում առողջության վատթարացումից բացի առավել դժվար է մեկուսացված լինելը եւ չընկճվելը, չհուսահատվելը:
«Երբ բժիշկները եկան ինձ ասելու, որ հիվանդ եմ, նրանց հետ նաեւ հոգեբան կար: Նրանք ասեցին՝ գիտե՞ք, ձեր թեստի պատասխանը դրական է, ես էլ պատասխանեցի՝ շատ բարի: Նրանք հարցրեցին, թե արդյո՞ք նորմալ եմ վերաբերվում, ես էլ պատասխանեցի.
-Այո: Ինչ է, ինքս ինձանի՞ց պետք է փախչեմ: Կբուժվեմ, կանցնի ու կյանքը կշարունակվի:
Երբ մարդիկ խոսում են կամ հիվանդանում են այս հիվանդությամբ, նրանք սկսում են սարսափելի բաներ պատկերացնել: Հիվանդությունը, այո, վտանգավոր է, ռիսկային, շատերի համար գուցե մահացու, բայց մարդիկ պետք է սովորեն եւ ընդունեն ապրել վիրուսի հետ: Գրիպով վարակվելու դեպքում մարդն ինքն իրենից չի փախչում, նույնն այս հիվանդության պարագայում է: Գուցե չկան լիարժեք կանխարգելող միջոցներ, անհայտ է հիվանդության ազդեցությունը հետագայում, բայց չպետք է ամեն ինչ էլ ավելի ծանրացնել:
Ամենադժվարը մեկուսացումն էր
Մեկուսացման ընթացքում Արմինեն դասավանդել է, Կարուշը մասնակցել առցանց դասերին: Ուսուցիչներին զգուշացրել են, որ վարակված են եւ մեկուսացված, եւ իրենց մոտ գրքեր ու տետրեր չկան, միայն էլեկտրոնային սարքեր են:
Երեկոները փորձել են այնպես կազմակերպել, որ չձանձրանան, հիվանդության մասին չմտածեն, ժամանակը ճիշտ տնօրինեն:
«Թե հիվանդանոցում, թե հյուրանոցներում, որտեղ բուժվում էինք, հիանում էինք բժիշկների աշխատանքով: Չեք պատկերացնի, թե ինչ ուշադիր էին: Կային երեխաներ, որ չէին դիմանում մեկուսացմանը, եւ կար մի բժիշկ, որն իր անձնական գումարով գունավոր մատիտներ ու ալբոմներ էր գնում ու բերում-բաժանում: Նա մոտենում, հերթով թակում էր բոլորի դռներն ու հարցնում, թե ով ինչի կարիք ունի, ինքը պատրաստ է բերել: Ես ալերգիկ եմ, եւ կային դեղեր, որ պետությունը չէր տրամադրում, եւ հենց բազմաթիվ բժիշկներ իրենց անձնական գումարով են այդ դեղերը գնել եւ բերել ինձ:
Հավատացեք, բուժաշխատողներն անմարդկային դաժան գրաֆիկով են աշխատում, նրանց օրը սկսվում էր ժամը վեցից եւ շատ հաճախ այդպես էլ չէր ավարտվում, որովհետեւ նրանք գիշերը քնելու ժամանակ ուղղակի չունեն: Ոչ միայն բուժվելու, այլ վերաբերմունքի համար նրանց երախտապարտ չլինելն ուղղակի անհնարին է»:
Լուսին Մկրտչյան