Սինյու Դաի. Ծիր Կաթինից դուրս մոլորակների պոպուլյացիա ենք գտել

Օկլահոմայի համալսարանի աստղաֆիզիկոսների թիմն առաջին անգամ Ծիր Կաթին գալակտիկայից դուրս մոլորակների պոպուլյացիա է հայտնաբերել:

Օկլահոմայի համալսարանի (ՕՀ) Արվեստների եւ գիտությունների քոլեջի Ֆիզիկայի ու աստղագիտության ֆակուլտետի պրոֆեսոր Սինյու Դաին (Xinyu Dai) եւ ՕՀ-ի հետազոտող Էդուարդո Գերրասը բացահայտումն արել են՝ օգտագործելով NASA-ի Չանդրա ռենտգենյան աստղադիտարանը, որը Սմիթսոնյան աստղաֆիզիկական դիտարանի (Քեմբրիջ) կողմից վերահսկվող դիտակ է Տիեզերքում:

Սինյու Դաին եւ Էդուարդո Գերրասն իրենց հետազոտության վերաբերյալ հոդվածը տպագրել են աստղաֆիզիկայի ոլորտում առաջատար Astrophysical Journal Letters ամսագրում:

Մեդիամաքսին տված բացառիկ հարցազրույցում պրոֆեսոր Դաին մանրամասներ է պատմել իր հետազոտության մասին:

- Պրոֆեսոր Դաի, ինչո՞ւ է այս ուղղությունը Ձեզ այդքան գրավել:

- Գրավիտացիոն միկրոոսպնյակավորումը հզոր գործիք է ֆոնային (մեր դեպքում՝ սեւ խոռոչներ) եւ առաջնային (ոսպնյակավոր գալակտիկաներ եւ դրանց պարունակություն) օբյեկտները մանրամասնությամբ ուսումնասիրելու համար: Դա մեզ թույլ է տալիս ուսումնասիրել օբյեկտների հատկությունները, որոնք չենք կարող ճշգրտորեն չափել մոտ ապագայում: Քանի որ մենք գնալով ավելի ու ավելի լավ դիտակներ ենք կառուցում, միշտ կարող ենք դրանց հիմքում օգտագործել միկրոոսպնյակավորումը՝ հետաքննելու համար անգամ ամենահեռավոր օբյեկտները:
[[gallery1]]
- Մինչ այս հետազոտությունն այլ գալակտիկաներում մոլորակների գոյության մասին ապացույցներ չկային: Երբ սկսեցիք գիտական աշխատանքները, ի՞նչ էիք ակնկալում հայտնաբերել:

- Մեր առաջնային նպատակներն էին սեղմել միջավայրը գերզանգվածային սեւ խոռոչների շուրջ, որոնք ակտիվորեն ընդլայնվում են եւ պարզել, թե որքան արագ են պտտվում սեւ խոռոչները: Այնուամենայնիվ, հետազոտության ընթացքում մենք պարզեցինք, որ միկրոոսպնյակավորված կայուն ազդանշանը, որ հետազոտում էինք, կարող է միայն բացատրվել ոսպնյակային գալակտիկայում մոլորակային զանգվածային օբյեկտների պոպուլյացիայի առկայությամբ:

- Գիտական ի՞նչ մեթոդ եք կիրառել Ձեր հետազոտություններում:

- Մեր հետազոտությունում հենց գրավիտացիոն միկրոոսպնյակավորումն ենք օգտագործել: Գրավիտացիոն ոսպնյակավորումը Ալբերտ Էյնշտեյնի կողմից կանխատեսված երեւույթ է, որը հիմված է Հարաբերականության ընդհանուր տեսության վրա: Գրավիտացիոն դաշտով օբյեկտը կարող է կենտրոնացնել լույսը՝ ինչպես օպտիկական ոսպնյակը: 

- Խնդրում եմ՝ նկարագրեք, թե ինչպիսի օբյեկտներ եք հայտնաբերել հետազոտության ընթացքում:

- Մենք գտանք ազատ լողացող մոլորակների պոպուլյացիա RXJ1131-1231 համակարգի ոսպնյակային գալակտիկայում: Սրանք ավանդական կապակցված մոլորակներ չեն, որոնք պտտվում են աստղերի շուրջը, բայց շարժվում են աստղերի միջով: Ազատ լողացող մոլորակների այս պոպուլյացիան հայտնաբերվել է Ծիր Կաթին գալակտիկայում մի քանի տարի առաջ: Այժմ մենք դրանք հայտնաբերել ենք մեզանից 3,8 մլրդ լուսատարի հեռավորության վրա գտնվող գալակտիկայում:

Մենք կարող ենք այդ օբյեկտների զանգվածը չափել՝ դիտարկելով մոլորակ-աստղ հարաբերակցությունը, այսինքն՝ մեկ աստղի զանգվածը հավասարաչափ է Լուսնից մինչեւ Յուպիտերի զանգվածային գոտում գտնվող 2000 օբյեկտի զանգվածին, կամ 200 օբյեկտի՝ Մարսից մինչեւ Յուպիտեր գոտում, կամ 10 աստղի զանգվածը հավասար է Յուպիտերի զանգվածին: 

Այսպիսով՝ մենք կարող ենք հաշվել այդ գալակտիկայում աստղերի թիվը. բազմապատկելով այս գործոնները գնահատում ենք, որ գալակտիկայում մոլորակների ընդհանուր քանակը ավելի քան մեկ տրիլիոն է:
[[gallery2]]
- Ինչպե՞ս եք զարգացնելու այս բացահայտումը Ձեր ապագա հետազոտություններում:

- Մենք մի քանի այլ գալակտիկաների վրա ենք աշխատում եւ փորձում ենք մոլորակների պոպուլյացիա հայտնաբերել: Մենք նաեւ մոլորակի պոպուլյացիայի զանգվածային սպեկտրը սեղմելու այլ մեթոդներ ենք զարգացնում:

- Գիտական հանրությունը ձեր բացահայտմանն ինչպե՞ս արձագանքեց:

- Հիմնականում դրական: Ես շատ դրական արձագանքներ ստացա գիտական համայնքից, որոնք քննարկում էին մոդելի մանրամասներն ու մեր ստացած արդյունքի հետեւանքները: Ինչպես նաեւ շնորհավորանքներ ստացա: Որոշ փորձագետներ թերահավատություն են հայտնել, թե արդյո՞ք օբյեկտների մեկ այլ պոպուլյացիա կարող է կրկնել դիտարկվող տվյալները: Ես կարծում եմ, որ եթե նրանք հաշվարկներ անեն սուպեր-համակարգչի միջոցով, ապա թերահավատությունը կվերանա: Դա այն է, ինչ մենք արել ենք:

- Ի՞նչ նշանակություն ունի Ձեզ համար այս բացահայտումը եւ ինչպիսի՞ դեր կունենա այն ձեր հետագա ուսումնասիրություններում:

- Ես կարծում եմ, որ այն կլինի իմ կարիերայում գլխավոր դրվագներից մեկը, երբ ապագայում 30 տարի հետ նայեմ:

Սինյու Դաիի հետ զրուցել է Մարի Թարյանը