Նիկոլայ Սիլաև. Ղարաբաղի շուրջ «երրորդ ճակատի» ծավալման վտանգը բավականին մեծ է
Շատերը, այդ թվում՝ ռուսաստանցի փորձագետները, լավագույն կերպով չեն բնորոշում Ռուսաստանի կովկասյան քաղաքականությունը: Կկիսվե՞ք Ձեր գնահատականով:
Տվյալ փուլում կովկասյան քաղաքականությունը գերակայություն չէ Ռուսաստանի համար: Եվ նախորդ տասնամյակում Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև միանգամայն նկատելի աշխարհաքաղաքական դիմակայությունը գնում է անկման:
Իմ կարծիքով, դա դրական գործոն է՝ հաշվի առնելով, որ Հարավային Կովկասին ավելի հանգիստ զարգացման հնարավորություն է ընձեռում: Ըստ որում, արագ արդյունք չեմ ակնկալում եվրասիական ինտեգրումից՝ հաշվի առնելով, որ այդ նախագիծը նախատեսված է տասնյակների համար, իսկ դրա ելքն առայժմ պարզ չէ: Այդ նախագծի հեռանկարները մեծապես կախված են Ռուսաստանի տնտեսական աճի հեռանկարներից, սակայն, առկա տնտեսական ճգնաժամը բնավ չի խոսում այն մասին, որ այդ նախագիծը չի կայացել: Համոզված եմ, որ արդյունք կլինի, պարզապես, այն շատ շուտով չի լինի: Այսօր ի հայտ է գալիս Ռուսաստան, Հայաստան, Վրաստան երկխոսության իմպերատիվ: Դա առնչվում է, առաջին հերթին, փոխադրման-հաղորդակցության ոլորտին, ինչպես նաև Եվրամիության հետ Վրաստանի ստորագրած ասոցիացիայի հետ ԵԱՏՄ փորգործակցության հնարավորությանը: Այդ ուղղությամբ հնարավոր է փոխգործակցություն, համագործակցություն և երկխոսություն, որի պակասն այնքան զգացվում էր Ուկրաինայի եվրոասոցացման ճակատագիրը քննարկելիս: Կարծում եմ, որ Ուկրաինայի շուրջ իրավիճակը մեզ կսովորեցնի, որ երկխոսությունն անտեսել չի կարելի: Եւ Երևանի ու Թբիլիսիի միջև այցերի ինտենսիվությունն, իմ կարծիքով, հենց այդ հնարավորությունների շուրջ քննարկումների նշան է:
ՌԴ ԱԳՆ ղեկավար Լավրովի Բաքու և Երևան վերջին այցերը վկայում են Ղարաբաղի շուրջ բանակցային գործընթացում շտկումներ մտցնելու Մոսկվայի ձգտման մասին: Սակայն, տպավորություն է ստեղծվում, որ հակամարտող երկու կողմերն էլ անվստահությամբ են վերաբերում ռուսական առաջարկներին…
Չնայած բավականին լարված դիվանագիտական փոխանակմանը` Ռուսաստանի մասնակցությամբ, պարզ է, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորումը հակամարտող կողմերի փոխարեն Մոսկվան չի կարող իրականացնել: Այստեղ պետք լինի Երևանի և Բաքվի պատրաստակամությունը: Այս լույսի ներքո նշեմ ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ ուժի խոշորագույն կենտրոնների միջև աշխարահքաղաքական դիմակայության բացակայությունը, ինչը դիտվում է մյուս հակամարտությունների շուրջ հետխորհրդային տարածքում: Կարծում եմ՝ մյուս հարցերի շուրջ տարաձայնությունները մի կողմ թողնելու միջնորդների այդ պատրաստակամությունը չափազանց կարևոր է ղարաբաղյան հակամարտության հեռանկարների համար:
Այսօր Ռուսաստանն Արևմուտքի հետ ՙկռվում է՚ երկու ճակատով՝ ուկրաինական և սիրիական: Ձեր կարծիքով, որդյո՞ք Ղարաբաղի շուրջ «երրորդ ճակատի» ծավալման վտանգ կա:
Ռուսաստանի և ԱՄՆ ու ԵՄ միջև, իրոք, կան խորը հակասություններ Ուկրաինայի հարցում: Սակայն կան նաև բանակցություններ «նորմանդական գործընթացի» շրջանակում:
Սիրիայի շուրջ նույնպես ամեն ինչ շատ հետաքրքիր է՝ հաշվի առնելով, որ ՌԴ միջամտությունը ստեղծել է միանգամայն նոր իրավիճակ թե Սիրիայում, թե աշխարհում: Իմ կարծիքով, այդ իրավիճակը կարող է թույլ տալ ժամանակավորապես մի կողմ դնել Մոսկվայի և Վաշինգտոնի միջև տարաձայնությունները և ստեղծել այլ հարցերի շուրջ համագործակցության լրացուցիչ հնարավորություններ: Առայժմ այդ բանաձևը բավականին անկայուն է, հատկապես` փոփոխությունների մեր դարաշրջանում: Ղարաբաղի շուրջ բանակցությունների վիթխարի մասն ընթանում է փակ ռեժիմով: Եվ որքան այսօր կարելի է դատել, խաղն ընթանում է շատ տախտակների վրա, քանի որ ԵԱՀԿ ՄԽ շրջանակներում դիվանագիտական բանակցություններից զատ, ակնհայտորեն, գոյություն ունեն նաև առանձին բանակցություններ` ինչպես Երևանի, այնպես էլ Բաքվի հետ: Դժբախտաբար, նշեմ, որ ղարաբաղյան հակամարտության շուրջ երրորդ ճակատի ծավալման վտանգ, իրոք, կա և այն բավականին մեծ է: Ավելին, այս տարվա ամռանը հայ-ադրբեջանական սահմանին և Լեռնային Ղարաբաղի շփման գծում իրավիճակի սրման ֆոնին այդ հարցը Մոսկվայում քննարկվել է հենց այդ տեսանկյունից: Խնդիրն այն է, որ այսօր բոլորովին անհասկանալի է, թե այդ ճակատն ինչու է հարկավոր, մասնավորապես, Երևանին ու Բաքվին՜ հաշվի անռնելով, որ երկու երկրների համար հետևանքները կլինեն չափազանց ծանր, եթե ոչ` կործանարար: Հետևաբար, ղարաբաղյան հակամարտության դրսից կառավարման աստիճանի հարցը, առաջվա նման, բաց է: Բաց է նաև Հարավային Կովկասում իրավիճակի սրում հրահրելու Արևմուտքի պատրաստակամության հարցը: Սակայն, պահպանվում է Ղարաբաղի գծով միջնորդների համաձայնությունը, ընդ որում` առայժմ անկեղծ: Ուստի առկա փուլում կարգավորման ընթացքը կախված է, այնուամենայնիվ, հակամարտող կողմերից:
Այո, բայց սպառազինության ամենաժամանակակից տեսակների մատակարարումը Հայաստանում ռուսական 102-րդ ռազմակայանին` ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիայի հետ սահմանին, վկայում է Հարավային Կովկասի շուրջ աշխարհաքաղաքական դիմակայության պահպանման և ուժեղացման մասին: Արդյո՞ք այստեղ հակասություններ չկան Ձեր նկարագրած աշխարհաքաղաքական միտումների հետ:
Անվտանգության ցանկացած քաղաքականություն պետք է կառուցվի` հաշվի առնելով վատթարագույն սցենարը: Սակայն դա չի նշանակում, թե կկայանա հենց այդ սցենարը:
ԱՄՆ-ում, ճիշտ այնպես, ինչպես Հայաստանում, արտաքին քաղաքականությունը բանավեճերի առարկա է: Եվ ռուս-ամերիկյան դիմակայությունն ու մրցակցությունը, սկսած Կարիբյան ճգնաժամից, միշտ ունեցել է ներքին սահմանափակիչներ: Ուստի, նախապատարստվելով ինչ-որ տարածաշրջանում դիմակայության սրման, Մոսկվայում և Վաշինգտոնում միշտ գիտակցում ու տեսնում են կարմիր գիծ, որը չի կարելի հատել: Եվ, իմ կարծիքով, Հարավային Կովկասում այդ գիծն առայժմ ոչ ոք չի պատարստվում հատել:
Այլ կերպ ասած՝ ղարաբաղյան հակամարտությունն ունի դեռ երկար տարիներ սառեցված մնալու բոլոր հեռանկարնե՞րը:
Ղարաբաղյան հակամարտությունն ունի դեռ երկար տարիներ սառեցված մնալու բոլոր նախադրյալները: Վախենում եմ, որ դա ամենաիրատեսական սցենարն է: Եվ սառեցումն՝ այն տեսքով, որով այն կա, ընդհանուր առմամբ ձեռնտու է Հայաստանին: Թեև այն բավականին ծանր տնտեսական բեռ է Երևանի, ինչպես նաև Բաքվի համար: Այդ պատճառով խնդրի լուծումն, այնուամենայնիվ, հակամարտության կողմերի արտոնությունն է: Եկեք նայենք Բալկաններին: Բալկանյան հակամարտությունները կարգավորվել են ՆԱՏՕ-ի և ԵՄ հովանու ներքո, ըստ որում՝բավականին վիճահարույց կերպով: Մինչդեռ հարցի պատասխանը, թե կարող է արդյոք ԵՏՄ-ն ամրապնդվել այն չափով, որպեսզի կանխի աշխարհաքաղաքական մրցակցությունը հետխորհրդային տարածքում, դեռևս օդում կախված է մնում: Այս առումով չեմ կարող չնշել ևս մեկ հակասություն Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականությունում: Այսպես՝ բոլոր դոկտրինալ փաստաթղթերում արտաքին քաղաքականությունը հետխորհրդային տարածությունում՝ ԱՊՀ, ԵՏՄ, նշվում է որպես անվերապահ գերակայություն: Սակայն, որքան էլ տարօրինակ է, հենց այդ ուղղությունն է համարվում ոչ այնքան հեղինակավոր՝ ի տարբերություն ԱՄՆ, ԵՄ և Չինաստանի հետ հարաբերությունների: Հենց այդտեղ են ուղղվում հիմնական ռեսուրսները, այնտեղ մեծ է ապրանքաշրջանառությունը: Եվ հետխորհրդային տարածության երկրների հետ Ռուսաստանի հարաբերությունները, ցավոք, որոշվում է մնացորդային սկզբունքով: Այս ամենը վկայում է մեր արտաքին քաղաքական ուղեգծի որոշակի անհասության մասին:
Ձեր կարծիքով, արդյո՞ք ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գծով միջնորդական առաքելության շրջանակում տեղավորվում են հարվածային զինատեսակների մատակարարումներն Ադրբեջանին:
Ինձ համար շատ դժվար է պատկերացնել ինչ-որ մեկին միլիարդավոր հոսքերի զենքի գործարքների ճանապարհին: Մոսկվան Բաքվին սպառազինությունների մատակարարումից աշխարհաքաղաքական ինչ-որ նպատակների իրագործում չի ակնկալում: Ամեն ինչ հանգում է տարրական բիզնեսի: 5 մլրդ դոլարը մնում է 5 մլրդ դոլար:
Այո, բայց չէ՞ որ կան նաև այդ բիզնեսի աշխարհաքաղաքական հետևանքները…
Կան: Ընդ որում՝ դրանք կարող են լինել, բավականին վատ, այդ թվում` Ռուսաստանի համար: Ողջ այդ սպառազինությունը մի գեղեցիկ օր կարող է կրակել, և այստեղ ես լիովին կիսում եմ Հայաստանի իշխանությունների մտահոգությունը: Ուստի, ակնհայտ է, որ այդ առումով Ռուսաստանը որոշակի վերապահումներ է անում, թեկուզ, ի վերջո, եթե այդ զենքը մենք չվաճառենք, այն կվաճառեն ուրիշները: