Սերգեյ Մարկեդոնով. Աշխարհաքաղաքական հավասարակշռության որոնման դատապարտված է Հայաստանի ցանկացած ղեկավարություն՝ ներառյալ ստեղծվելիք

Հայտնել ռուսաստանցի  վերլուծաբան, Հարավային կովկասի գծով մասնագետ Սերգեյ Մարկեդոնովն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում մեկնաբանում է հայկական «թավշյա հեղափոխությունը»,  կիսվում իրավիճակի հետագա զարգացման առնչությամբ կանխատեսմամբ, խոսում երկրի արտաքին քաղաքականությունում փոփոխությունների նպաստող և խոչընդոտող արտաքին և ներքին գործոնների մասին:

 

Կիսվեք մայիսի 8-ին վարչապետի թեկնածության առնչությամբ քվեարկության օրը և մինչև արտահերթ ընտրություների անցկացումը ժամանակահատվածում Հայաստանում իրադարձությունների զարգացման, Ձեր կարծիքով, առավել հավանական սցենարներով՝ հաշվի առնելով ժողովրդական թեկնածուին աջակցելու վերաբերյալ մայիսի 2-ին հանրապետականների կողմից արված հայտարարությունը:

 

Առայժմ իրավիճակը տանում է այն բանին, որ Հայաստանում շատ շուտով նոր վարչապետ կհայտնվի: Նման կանխատեսման համար գլխավոր հիմքն, անշուշտ, ընդդիմության թեկնածուին սատարելու ՀՀԿ արտահայտած պատրաստակամությունն է: Այստեղ հարկավոր է հատկապես ընդգծել մայիսի 1-ի քվերակության արդյունքում ոչ միայն «Ելք՚, այլև ԲՀԿ և ՀՅԴ խորհրդարանական խմբակցությունների 45 ձայների առկայությունը ժողովրդական շարժման առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանի օգտին: Փաշինյանին չէր հաջողվի խորհրդարանում իր ներկայացվածությունն ավելացնել, եթե սահմանափակվեր միայն հանրահավաքային ակտիվությամբ. առանց բազմաթիվ բանակցությունների դա, պարզապես, չէր ստացվի: Այդպիսով, իշխանափոխության ավարտի համար Փաշինյանից, վերլուծաբանի գնահատմամբ, պահանջվում են բոլորովին ոչ գծային մտածողություն և ոչ ստանդարտ գործողություններ: Դրա համար պահանջվում են միանգամայն այլ հատկանիշներ, հատկանիշներ, որոնք Փաշինյանը ցուցադրեց արդեն իր գլխավոր ընդդիմախոս Սերժ Սարգսյանի հրաժարականից հետո: Կարծում եմ՝ նախ, դրանք ռևիզիոնիաստ-պրագմատիկի քայլեր են խորհրդարանական խմբակցությունների հետ բանակցությունների տեսքով` ներառյալ ՀՀԿ ներկայացուցիչներին: Այդ քայլերի շրջանակում Փաշինյանը հասցրել է ապահովել մինչև ապրիլյան ցնցումները ՀՀԿ հետ կոալիցիա կազմած ՀՅԴ-ի և Հայաստանի ամենահարուստ մարդկանցից մեկի` Գագիկ Ծառուկյանի աջակցությունը: Արտաքին քաղաքականության մասով կարևոր են Փաշինյանի բանակցությունները Հայաստանում ՌԴ դեսպանության, Պետդումայի պատվիրակության հետ, որոնց արդյունքում, նույնիսկ, Պետդումայի ԱՊՀ գործերի կոմիտեի ղեկավար Լեոնիդ Կալաշնիկովը, որը սովորաբար հակված է մայդան տեսնել հետխորհրդային երկրներում ամեն մի զանգվածային գործողությունում, փաստել է Ռուսաստանի հետ հարաբերություների զարգացմամբ Փաշինյանի շահագրգռածությունը: Մայիսի 1-ի քվեարկության ժամանակ Փաշինյանին սատարելուց հանրապետականների հրաժարվելը գնահատում եմ խաղադրույքները բարձրացնելու ցանկության համատեքստում` մինչև մայիսի 8-ի քվեարկությունն ավելի շահավետ պայմաններ, անձնական և տնտեսական, կառավարության ապագա կազմին առնչվող երաշխիքներ ստանալու համար: Սակայն, Փաշինյանն այդ ամենին պատասխանեց համընդհանուր գործադուլի կոչով` դրանով իսկ ավելի  բարձրացնելով խաղադրույքները: Ինչից հետո հանրապետականներին այլ բան չի մնացել` քան Փաշինյանին սատարելու պատրաստակամություն հայտնելը: Այդպիսով՝ կարելի է փաստել, որ Հայաստանի գլխավոր ընդդիմադիր  գործիչն իշխանության տանող ճանապարհին հեղափոխական հռետորաբանությունն ու զանգվածային բողոքը  հաջողությամբ համադրել է կաբինետային աշխատանքին` պաշտոնական-իրավական սահմանափակիչների շրջանակում հարկավոր կոնֆիգուրացիա կառուցելու նպատակով:

 

Իսկ ի՞նչ կասեք ապագայի կանխատեսումների առնչությամբ:

 

Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանի ներքաղաքական ճգնաժամը չի ավարտվել: Եվ այն բանից հետո, երբ մայիսի 1-ին Ազգային ժողովը չկարողացավ վարչապետ ընտրել, այն մտավ նոր փուլ: Այդպիսով, Սերժ Սարգսյանի հրաժարականի պահանջով հանրահավաքների օրերին  բարձրագույն իշխանության համար պայքարում դիմահար գրոհը փոխարինվել է բարդ խորհրդատվություններով, որոնցում ժողովրդական բողոքի շարժման առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանին սատարել են ոչ միայն «Ելք՚ խմբակցության իր կողմնակիցները, այլ Ծառուկյանի դաշինքը և ՀՅԴ-ն: Այդպիսով՝ այժմ Փաշինյանն ունի երկու ճանապարհ: Առաջինը` գնալ մինչև վերջ  պաշտոնական ճանապարհով, մինչև մայիսի 8-ի ընտրություն, որտեղ թեկնածու են առաջադրելու ոչ թե խմբակցությունները, այլ պատգամավորական ողջ կորպուսի  մեկ երրորդը: Այդ խնդիրն, ըստ էության, Փաշինյանի համար լուծելի է, սակայն դրա հաջողությունը կանխորոշված չէ: Սակայն, եթե մայիսի 1-ի պատմությունը հանկարծ կրկնվի, Ազգային ժողովն ինքնըստինքյան լուծարվում է, և առաջիկայում սպասվում են վաղաժամկետ ընտրություններ: Եվ այդ ճանապարհը նույնպես ունի իր դրական կողմերը՜ հաշվի առնելով, որ Փաշինյանը մնում է իրավական շրջանակներում և վերջնական խաղադրույքը չի դնում հեղափոխական նպատակահարմարության վրա: Սակայն, այստեղ նա դիտարկում է բարդություններ` երևանյան փողոցում իր դեմքը պահպանելու առնչությամբ, ինչը գլխավոր բացասական պահն է:  Երկրորդ ճանապարհը կաբինետային հնապաշտությունից հրաժարվելն է` հօգուտ հանրահավաքային տարերքի, ինչը, վերլուծաբանի կարծիքով, Փաշինյանի մոտ շատ ավելի լավ է ստացվում: Այդ ֆոնին հանրապետականների խաղը նույնպես հարցեր է հարուցում: Զանգվածների շրջանում աջակցության ռեսուրս գտնել նրանք չեն կարող, համենայն դեպս, մոտ ապագայում: Եվ այդ դեպքում մեծ է շանսը, որ նրանք կորցնեն այն, ինչ այսօր ունեն: Մյուս կողմից, մեծ է լուրջ երաշխիքներ հասնելու գայթակղությունը, այդ լույսի ներքո Մարկեդոնովն առաջին քվեարկության տապալումը գնահատում է որպես ոչ միայն թեստ Փաշինյանի համար, այլև` համաձայնեցումների նոր փուլի հրավեր`  սակարկելով հեռանալու ավելի պատվաբեր պայմաններ ապահովելու համար: Ամեն դեպքում, Փաշինյանի նոր հիպոթետիկ կաբիները չի կարող գործից գլուխ հանել  առանց ռազմական ոլորտի, անվտանգության, արտաքին քաղաքականության «մասնագետների՚: Այդ լույսի ներքո նա չի բացառել, որ Փաշինյանը կշարունակի հեղափոխական տրամաբանությունը համատեղել կաբինետայինի հետ, և, վախեցնելով հեռացող իշխանությանը, ինչպես արդեն եղել է, կվերադառնա բանակցությունների այս կամ այն ձևով:

 

Խոսենք պատճառների մասին, որոնք դրդել հայ հասարակության որոշ մասին փողոց դուրս գալ:

 

Հիմնական պատճառը, որը հայ հասարակության որոշ մասին ստիպել է դուրս գալ փողոց, իհարկե, Հայաստանի բազմամյա նախագահ Սերժ Սարգսյանի վարչապետի աթոռին տեղափոխվելու փորձն էր հանրապետության կառավարման նախագահական ձևից խորհրդարանականի անցումից հետո` իր ձեռքում պահելով պետության կառավարման լծակները:

 

Ընդ որում` նաև ակնհայտ է, որ բնավ ոչ բոլոր գործարարներն են պատրաստ միանշանակ կանգնել ապստամբած ժողովրդի կողքին, սակայն դեմ էլ չեն որոշակի օգուտներ ստանալ նոր իշխանության օրոք կամ, նույնիսկ, ներկառուցվել այդ իշխանությունում: Ուստի, հայկական «թավշյա հեղափոխությունն, ամենայն հավանականությամբ, արագ չի ավարտվի:  

 

Կա հին համակարգի լիակատար վերացման, հեղափոխականների և ապարատայինների միջև նախնական համաձայնությունների հնարավորություն, և  բացառված չէ որոշակի ռևանշիստական շարժումների հնարավորություն, եթե այսօրվա «ժողովրդի ծառաները՚ կրկնեն իրենց որոշ նախորդների ճանապարհը: Կարևոր է նաև Սերժ Սարգսյանի հրաժարականը` առանց բռնության դիմելու, սեփական սխալների հրապարակային խոստովանությունը: Որոշ ժամանակ անց այդ հանգամանքը կարող է հաղթաղուղթ դառնալ եթե ոչ հենց Սերժ Սարգսյանի, ապա նրանց ձեռքին,  ով չի ընդունի նոր իշխանությանը:

 

Ձեր կարծիքով, ի՞նչ ընդհանուր և տարբերվող գծեր ունի հայկական «թավշյա հեղափոխությունը» այլ հեղափոխությունների հետ:

 

Ընդհանուր առմամբ, հայկական «թավշյա հեղափոխությունը՚ բազմաթիվ հատկանիշներով հիշեցնում է Վրաստանի և Ուկրաինայի վերջին իրադարձությունները. կոռուպցիայի և անարդարության պայքարի նույն կարգախոսներով, պոպուլիզմով, իդեալիզմի ու այն միամիտ հավատամքի  պոռթկումով, թե  իշխանության արմատական թարմացումը Հայաստանը կմոտեցնի կառավարման և տնտեսության բարձր ստանդարտներին: Սակայն, ավելի ուշադիր նայելով, մենք կտեսնենք նաև հայաստանյան իրադարձությունների սկզբունքային տարբերությունը  հենց նույն վրացական և ուկրաինական իրադարձություններից: Խոսքը վերաբերում է այն հանգամանքին, որ Հայաստանի բողոքավորները հրաժարվել են իրենց որպես «քաղաքակիրթ ընտրության՚ կողմնակիցներ դիրքավորումից, «կայսրությունից փախուստից՚, Եվրամիության և ԵԱՏՄ միջև վերջնական ընտրության կոչերից: Իսկ դա սկզբունքորեն կարևոր տարբերություն է:

 

Շատերը Հայաստանում, մասնավորապես Նիկոլ Փաշինյանը, շարունակում են հանրապետականների մեջքի հետևում Սերժ Սարգսյանի ստվերը տեսնել: Արդյո՞ք գոյություն ունի նրա «երկրորդ հայտնության՚ տեսական հնարավորություն:

 

Գոյություն ունի ապագայում Սերժ Սարգսյանի «երկրորդ հայտնության՚ տեսական հնարավորություն: Եվ դրա համար գլխավոր հիմնավորումը Հայաստանի հետխորհրդային պատմությունն է` լի հետաքրքիր առանձնահատկություններով և պարադոքսներով: Այդ առանձնահատկություններից շատերը, անշուշտ, վրիպել են նույնիսկ քաղաքագետների ուշադրությունից: Այդ առանձնահատկությունները չէին տեղավորվում եվրասիական քաղաքականության սովորական չափման հենքում: Այդ առանձնահատկությունները չէին ներգրվում նաև փորձագետների և քաղաքական գործիչների շրջանում բավականին մեծ ժողովրդականություն վայելող ձևաչափում, որը հետխորհրդային տարածքում հիմնական բախումները բացատրում է Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև առկա հակասություններով:  

Նման առանձնահատկություններից մեկը 2008 թվականին մեծ քաղաքականություն Հայաստանի առաջին նախագահ Լևոն Տեր Պետրոսյանի վերադարձն էր` տասնամյա մեկուսացումից և գիտական որոնումներից հետո: Ինքը` Փաշինյանը, անցյալում ազատազրկման էր դատապարտվել զանգվածային անկարգությունների կազմակերպման համար, սակայն ոչ միայն համաներման արժանացավ, այլև դարձավ պատգամավոր: Իսկ այսօր տապալեց իշխանությունը, այն մարդկանց, որոնք այն ժամանակ նրան դատապարտել էին: Ուստի, ելնելով գործունեության նման զիգզագների  հնարավորությունից Հայաստանում՜ չարժե «արխիվ հանձնել՚ ոչ միայն Սերժ Սարգսյանին, այլև ՀՀԿ-ի նրա զինակիցներին:

 

ՀՀԿ-ից Փաշինյանի ընդդիմախոսները խորհրդարանում մայիսի 1-ին տեղի ունեցած հարցուպատասխանների ժամանակ հիմնական շեշտը դնում էին նրա արտաքին քաղաքական հայացքների հակասականության վրա: Այս առումով ինչպե՞ս եք տեսնում նոր Հայաստանի արտաքին քաղաքականության ապագան:

 

Հայաստանն ուժի կենտրոնների միջև բավական հաջող խուսավարող երկիր է:

Լինելով Ռուսաստանի ռազմաքաղաքական դաշնակիցը՝ Երևանը ԵԱՏՄ առաջին երկիրն էր, որն ստորագրեց ԵՄ հետ Համափարփակ և ընդլայնված գործընկերության մասին պայմանագիրը: Ղարաբաղը հետխորհրդային տարածությանը վերաբերող միակ հարցն է, որի առնչությամբ Ռուսաստանը և Արևմուտքը փոխգործակցում են: Իսկ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը հետխորհրդային տարածությունում միակ չճանաչված պետությունն է, որը նյութական օգնություն է ստանում ԱՄՆ-ից, որի նախագահին վերջերս ընդունեցին ԱՄՆ Կոնգրեսում:  Այս պայմաններում, ըստ նրա, ավելորդ չէ նշել Հայաստանի կառուցողական հարաբերությունները Արևմուտքի թշնամի Իրանի հետ: Իսկ ՆԱՏՕ-ին Թուրքիայի անդամակցությունն առնվազն սահմանափակում է հնարավորությունների հյուսիսատլանտյան պատուհանը, իսկ Հայաստանի ռազմական դաշնակից Ռուսաստանը չունի վերջինիս հետ ընդհանուր սահմանները՝ ունենալով ԵՄ հետ գրեթե հավասար տնտեսական ազդեցությունը:

Նման պայմաններում, ըստ վերլուծաբանի կանխատեսումների, աշխարհաքաղաքական հավասարության որոնման, դատապարտված է Հայաստանի ցանկացած ղեկավարություն՝ ներառյալ ձևավորվելիք: Եվ հենց այդ պայմաններն են դրդում Երևանին խուսավարել, հավասարակշռություն փնտրել Մոսկվայի, Վաշինտոնի և Բրյուսելի հետ հարաբերություններում: Հետևաբար՝ հայ քաղաքական գործիչների ձգտումը, հատկապես երիտասարդ, արևմտյան տեխնոլոգիաներին, սոցիալական ստանդարտներին և թափանցիկությանը, նրա կարծիքով, ամենևին չի նշանակում Ռուսաստանի անվտանգության երաշխիքներից հրաժարվելու պատրաստակամություն: Այդպիսով՝ բողոքից ծնված Հայաստանը շարունակում է իր տեղը որոնել բարդ տարածաշրջանում և սրընթաց փոփոխվող աշխարհում:

 

Կիսվեք Ղարաբաղի առնչությամբ Ձեր սցենարներով՝ հաշվի առնելով Հայաստանում ներքաղաքական վերջին տրանսֆորմացիաները:

 

Հայաստանում զանգվածային ելույթները, որտեղ «թավշյա» հեղափոխության խորացումը հղի է ներքին ապակայունացմամբ, յուրօրինակ գայթակղություն են Բաքվի համար: Այնուամենայնիվ, ներկայիս ստատուս-քվոյի պահպանմամբ խիստ չշահագրգռված Բաքվի համար կան նաև էսկալացիայի սահմանափակիչներ: Դա հավատարմությունն է քաղաքական բոլոր ուղղություններով ճնշման ավանդական ուղեգծին՝ առանց պատերազմի գնալու, ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հեռանկարի առնչությամբ ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահող եռյակի հայացքների համընկնումը՝ նույնիսկ չնայած սիրիական և ուկրաինական ճգնաժամերի առնչությամբ առճակատմանը:

Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ը և Ֆրանսիան հանդես են գալիս նորացված մադրիդյան սկզբունքների իրականացման օգտին՝ բացառապես բանակցությունների ճանապարհով: Եվ մարտահրավեր նետել այդ ամենին՝ նշանակում է հակադրել իրեն թե Արևմուտքին, թե Ռուսաստանին, ինչին Ադրբեջանը, կարծում եմ, պատրաստ չէ: Ավելին, Բաքուն ակտիվորեն փորձում է հավասարակշռություն պահպանել ուժի այդ կենտրոնների միջև՝ հօգուտ իրեն: Իրանը «սկզբունքներին» չի աջակցում, սակայն պնդում է ղարաբաղյան հակամարտության բացառապես խաղաղ, փոխզիջումային կարգավորում: Իսկ իր ռազմավարական դաշնակցին աջակցող Անկարայի ուշադրությունն այսօր կենտրոնացած է Իրաքի և Սիրիայի վրա, այդ պատճառով Անդրկովկասում ցանկացած սրմամբ շահագրգռված չէ, թեկուզ այն պատճառով, որ դա հղի է Մոսկվայի և Վաշինգտոնի միջամտությամբ: Այդպիսով՝ ամենահավանական ղարաբաղյան սյուժեն, ըստ նրա, ստատուս-քվոյի պահպանումն է, ինչը, այնուամենայիվ, չի բացառում դրա բեկման մշտական փորձերը: