Қаршидан учган самолёт нега қулаб тушганди? — Бизга қўшилинг: ???? https://t.me/joinchat/AAAAADwt0NGCRoONT4f1_Q
Ту-154Б-2 / Фото: pikabu.ru 1985 йил Қаршидан Ленинградга учаётган Ту-154Б-2 самолёти Қизилқум чўлида, Навоий вилоятида жойлашган овул яқинида ҳалокатга учрайди. Оқибатда, самолёт бортида бўлган 9 нафар экипаж аъзолари ва 191 нафар йўловчи ҳалок бўлади. СССР фуқаро авиацияси тарихида энг кўп одам ҳалок бўлган авиаҳалокатлар рўйхатининг энг тепасида 1985 йилда Қизилқум чўлларига қулаб тушган Ту-154Б-2 самолёти туради. Ўшанда 200 киши ҳалок бўлган бу ҳодисада учувчилар хатога йўл қўйган деб расмий хулоса берилади. Аслида эса узоқ муддатли парвозлардан кейин етарлича дам олмаган учувчилар ухлаб қолгани айтилади. 1985 йил 10 июл куни Қаршидан Бошқирдистон пойтахти Уфа шаҳри орқали Ленинградга учаётган Ту-154Б-2 самолёти самога кўтарилганидан 46 минут ўтиб, Учқудуқ шаҳридан 68 километр узоқликда Қизилқум чўлидаги Кўкпатас овули яқинига қулаб тушади. Оқибатда самолёт бортида бўлган 9 нафар экипаж аъзоси ва 191 нафар йўловчи ҳалок бўлади. Ту-154Б-2 (рўйхатга олинган рақами СССР-85311, завод рақами 78А311, серия рақами 0311) самолёти Куйбишев (ҳозирги Самара шаҳри) авиация заводидан 1978 йил 2 январ куни фойдаланиш учун чиқарилган. 1979 йил СССР Фуқаро авиацияси вазирлигига берилган самолётни Тошкент фуқаро авиацияси бошқармасига жўнатишади. Мазкур самолётга Қозон мотор заводида ишлаб чиқарилган учта НК-8-2У двигателлари ўрнатилганди. Самолётда 9 нафар экипаж аъзолари, 4 нафар учувчи ва 5 нафари борт кузатувчиси бўлган. Ту-154Б-2 / Фото: commons.wikimedia.org Ҳалокат Ўзбекистон фуқаро авиацияси бошқармасига тегишли Тошкент авиаотрядига қарашли Ту-254Б-2 самолёти SU-5143 борт рақами остида Қарши-Уфа-Ленинград йўналишида доимий парвозларни амалга оширган. Самолёт ҳалокатга учраган куни унинг 180 ўринли бортида 9 нафар экипаж аъзосидан ташқари 191 нафар йўловчи бўлган. Йўловчилардан 52 нафари ёш болалар бўлган. Улардан 12 ёшгача бўлган болалар 25 нафарни, 5 ёшгача бўлганлари эса 27 нафарни ташкил этган. Ўшанда айрим оналар битта ўриндиққа ёш боласи билан жойлашганди. Ту-154Б-2 самолётининг салон қисми / Фото: mediaspy.ru Қарши аэропортидан Москва вақти билан соат 19:00 да учиши керак бўлган самолёт соат 23:00 да парвоз қилади. Ўша куни Ту-154Б-2 Тошкентдан белгилнган вақтдан кечикиб соат 18:45 да етиб келади. Учувчиларнинг дам олиши, самолётни парвозга тайёрлаш, унга ёнилғи қуйиш заруратлари туфайли Ту-154Б-2 тўрт соат кечикиб учади. Шунда ҳам учувчилар тузукроқ ҳордиқ чиқаришга улгурмайди. Йўналишга кўра самолёт аввал Уфага қўниб, сўнг Ленинградга учиши керак эди. Парвознинг 4 соатга кечиктирилиши, бунинг устига Қаршининг иссиқ об-ҳавоси барча йўловчиларни асабийлаштирган ва чарчатганди. Самолётни бошқарган учувчилар экипаж командири Олег Белисов ва иккинчи учувчи Анатолий Позюмский 12 минг соатдан ошиқроқ парвоз қилган тажрибали учувчилар эди. Самолёт ҳавога кўтарилгач орадан 40 минут ўтиб у соатига 400 километр тезликда белгиланган 11 600 метр баландликка чиқади. Шундан сўнг, учувчилар автоматик бошқарув тизимини ёқишади. Аммо кутилмаганда самолётнинг электр таъминотида носозлик юз беради ва автоматик бошқарув тизими ҳамда навигация ускуналари ишламай қолади. Фото: dosaafrt.ru Шундан сўнг самолёт силкина бошлайди. Бортмуҳандис икки марта двигател ҳаракатини тезлаштириш ўрнига секинлаштиради. Аммо бунинг нафи бўлмайди. Самолёт қаттиқ силкиниш билан бирга тезлигини камайтира бошлайди. Учувчиларнинг вазиятни ўнглаш учун қилган барча хатти-ҳаракатлари натижасиз тугайди. Орадан бир неча сония ўтиб самолётнинг барча двигателлари ўз-ўзидан тўхтайди. Экипаж командири самолёт двигателлари ишламай қолгани ва улар қулашаётгани ҳақида диспетчерга хабар беради. Парвоздан 46 минут ўтиб самолёт Қизилқум чўлига, Учқудуқ шаҳридан 68 километр шимолий-шарққа, Кўкпатас овули яқинига қулаб тушади. Самолёт қулаб тушгач портлайди ва ёниб кетади. Оқибатда унинг бортида бўлган 9 нафар экипаж аъзоси ва 191 нафар йўловчи ҳалок бўлади. Ҳалок бўлганларнинг 52 нафари болалар эди. Фото: dosaafrt.ru Текширув ва расмий хулоса Ту-154Б-2 самолёти қулаб тушган заҳоти ҳалокат сабабларини ўрганиш учун ҳодиса юз берган жойга турли мутахассислар жўнаб кетишади. Ҳалокатни ўрганган комиссия аъзолари тайёрлаган ҳисоботга кўра, соат 23:41да учувчилар баландликни меъёрга келтириш учун автоматик бошқарув тизими дастагини итаради. Оқибатда шўнғиш тезлиги 3-4 м\с гача кўтарилиб кетади. Кейинчалик шўнғишни секинлатиш учун дастакни тортишади. Оқибатда самолётда носозлик юзага келади ва у силкина бошлайди. Учувчилардан бири ҳаво бўшлиғига дуч келдик деб ўйлаб двигателни секинроқ ишловчи режимга ўтказади. У тезликни ошириш ўрнига баландликни сақлаб қолишга уринади. Оқибатда тезлик 290 км/соатгача тушиб кетиб, носозлик ҳолати бошланганидан 77 сония ўтиб, Ту-154Б-2 бошқарувни йўқотади ва қулай бошлайди. Caption Самолёт қулаётганда носозлик сабаб учта двигател автоматик ўчади. Учувчилар кабинасидаги суҳбатлардан маълум бўладики, экипаж командири Белисов 23:43:53 да диспетчерга самолётдаги учта двигател ишламай қолгани ҳақида хабар беришга улгуради. Таҳлиллар шуни кўрсатдики, самолёт қулаб тушаётганда экипаж аъзолари сўнгги сонияларгача вазиятни ўнглашга уринишади. Ҳалокатга иссиқ об-ҳавода самолёт етарли даражада тезлик ололмагани сабаб қилиб кўрсатилади. Ўша куни Ту-154Б-2 Қаршидан парвоз қилаётганда ҳаво ҳарорати 30 даража иссиқ бўлган. Самолётнинг қора қутисини текшириб кўришганда Ту-154Б-2 энг юқори баландлик 11 600 метрга кўтарилишда белгилангандан кўра секинроқ учгани ва оқибатда муаммолар юзага келгани маълум бўлади. Фото: PastVu Расмий хулосада учувчилар самолётни бошқаришда хатоларга йўл қўйгани кўрсатилади. Аммо бошқа учувчилар бундай фикрда эмасди. Норасмий хулосалар Ту-154Б-2 самолёти қулаб тушгандан сўнг аксарият учувчилар ҳодисани ўрганган комиссия хулосасига қўшилмайди. Улар ҳодисага самолёт конструкциясидаги камчиликлар ва учувчиларнинг етарлича дам олмасдан парвоз қилавериши сабаб бўлган, дейишади. Уларга кўра, ўшанда Ту-154Б-2 самолёти экипажи Ўзбекистондаги иссиқ об-ҳавога қарамасдан, суткалаб дам олмасдан парвоз қилган ва оғир шароит уларни толиқтириб қўйган. Фото: PastVu Улар самолёт экипажи Тошкентда ҳам дам олишга улгурмасдан аввал Қаршига, саноқли соатлардан сўнг Ленинградга учганига эътибор қаратишган. Уларнинг фикрига кўра экипаж аъзолари етарлича дам олганда улар самолётнинг автопилотини ёқмасди ва вазиятни назорат қила оларди. Ҳодиса сабаблари ҳақида бир қанча тахминлар билдирилган. Улардан бирига кўра, самолёт ҳожатхонасидан сув оқиб кетган ва у электр тизимига зарар етказган. Ўз навбатида электр тизимидаги муаммолар туфайли самолётдаги автоматик бошқарув ва бошқа ускуналар ишдан чиққан. Фото: wiadomosci.gazeta.pl Бошқа бир тахминга кўра, Ту-154Б-2 самолёти экипажи дам олишларсиз узоқ вақт парвозда бўлган ва қаттиқ чарчоқ туфайли автопилотни ёқиб ухлаган. Ҳар иккала учувчи самолёт қулаётганда уйғониб кетган ва бу пайтда вазиятни ўнглашнинг иложи бўлмаган. Ту-154Б-2 самолёти Тошкентдан Қаршига қўнгач учувчиларга дам олиш учун қисқа вақт беришган. Шу сабабли қаттиқ чарчаган учувчилар осмонга кўтарилгач, автоматик бошқарув тизимини ишга тушириб ухлаган бўлишлари эҳтимоли юқори. Парвозлар ҳақидаги бир қанча китоблар муаллифи учувчи Василий Ершов ҳам учувчилар автоматик бошқарув тизимини ёқиб ухлаган, деган тахминни билдирган. Унинг фикрига кўра, самолётнинг кўтарилиши ва кескин пастлаши учувчиларнинг ухлаганидан далолат беради. Агар учувчилар ухламаганда самолётнинг кескин пастлашига чора кўришга улгуришлари мумкин бўларди. Ғайрат Йўлдош тайёрлади