МУҲАББАТ ВА НАФРАТ… (6-қисм. Биринчи китоб)

 

 

* * *

 

Сумбулхон Толмас Бадриддиновичнинг никоҳида эди. Бунга кўп бўлган. Аввалига раис шунчаки кўнгилхушлик учун у билан кўришиб турмоқчи бўлди. Бироқ бунга аёл рўйхушлик бермади. Истарали, гўзал ва айни дамда меҳрибон бўлган жувон тасодифан бозорда Толмас Бадриддиновичга дуч келди. Тўғрироғи, иккиси ҳам қассобнинг гўшти устида талашишди. Кун адоқлаб, бозор охирлаган, одамлар деярли қолмаганди. Қассоб эса ҳали дўконини ёпмаганди. Тўрт кило гўшти бор эди, «Шуни сотай, эртагаям овора бўлиб юрмай», деди ва қўлини иягига тираб, мижоз кутди. Ниҳоят, иккита одам келди. Қассобнинг ялиниб-ёлворишига қарамай, бир килодан олишди. Улар кетгач, қассоб икки марта нос чекиб туфладики, биров келмади. «Жонимгаям тегиб кетди. Жа ортса, уйда бугун чорагини шўрва қилдираман» деган хаёлда энди ашқол-дашқолини йиғиштираман, деб турганида, олдинма-кейин бир эркак ва жувон келиб қолди. Қассоб аввалига уларни эр-хотин бўлса керак деб ўйлади. Аммо бундай бўлиб чиқмади. Аввал эркак етиб келиб:

— Гўшт борми? — деб сўради.

Қассоб бошини қимирлатиб, тасдиқ ишорасини қилгач:

— Эй-й, хайрият. Тўрт кило тортинг, — деди.

— Сал эртароқ келмаган экансиз, бор-йўғи икки кило қолди, — дея қассоб афсус билан мижозга термилди.

— Меҳмонлар кўпроқ эди-да, эй-й, майли, картошкадан дадилроқ соламиз-да, бормаган жойим…

— Гўштингиз қолдими? — дея унинг гапини бўлди шу пайт ҳаллослаб етиб келган жувон.

— Охирини манави акам олди, — дея қассоб рўпарасидаги одамни кўрсатди.

— Во-о-й, энди нима қиламан? — деди жувон киприкларини пирпиратиб.

— Магазиннинг гўштидан оласиз-да, нима қилардингиз? — луқма ташлади Толмас Бадриддинович.

— Маслаҳатингиз учун раҳмат. Ўзингиз магазиннинг гўштидан олиб, менга қассобникини бера қолинг. Ҳар қалай, эркак кишисиз…

— Эркаклигимнинг гўштга нима алоқаси бор? Агар бошқа пайт бўлганида, умуман олмасдан кетардим. Лекин меҳмон бор-да уйда. Қайтага, сиз аёлсиз, сизни бозорга жўнатиб, ўзи оёғини кўтариб ётган анави барака топгурга битта аччиқ қилсангиз, олам гулистон. Ундан кейин, овқатни ўзингиз қиласиз, қандай гўштдан овқат қилганингизни ким билиб ўтирибди?!

— Раҳмат! — деди жувон аччиқ киноя билан. — Жуда яхши маслаҳат бердингиз. Менимча, сиз гўшт қидириб овора бўлганга ўхшайсиз. Уйга кирволиб, оёғингизни деворга тираб, хотинингизни магазинга жўнатмабсиз-да…

— Агар уйга гўшт олсам, шундай қилардим…

— Мен ҳам айтганингизни бажонидил бажарардим, агар уйда эрим бўлганида.

Қассоб пиқ этиб кулиб юборди-да:

— Гўштни, балки иккига бўлиб берарман, — деди.

Раис унинг гапига эътибор ҳам бермай, жувонга бошдан-оёқ қараб чиқди.

— Ҳа-а, — деди бундан жаҳли чиққан жувон, — кийим-бош обериш учун размеримни ўлчаб кўряпсизми? Жа бошқача қараяпсиз.

— Кечирасиз, ҳайрон бўлаяпман. Сиздай аёлнинг эри йўқлигига тушунолмаяпман.

— Эркак зотининг ҳаммаси бир. Сал…

— Йў-ў-ў-қ, шу гапни айтманг. Биламан, бир гўрлигимизни. Яхшиси, майли, гўштнинг ҳаммасини олинг, мен шофёримга айтаман, бирорта курка-пурка топиб келар.

Жувон мамнун жилмайиб, қассобга қаради.

— Ютдингиз, — деди сотувчи лаб-лунжини йиғиштиролмай.

— Синглимникига қанча вақтдан бери энди боряпман. «Ҳамма нарса ол-у, гўштни менга қолдир», девдим. Гапимда турмасам, уят бўлади-да, — деди жувон табассумини яширолмай.

— Сизда йўқ экан, синглингизнинг эри бордир, ҳаракатини қип қўйгандир, — луқма ташлади раис.

— Ҳали студент синглим. Эрга тегса, қуп-қуруқ бораман.

— Оббо! Бўлмаса, энди сизга бир гап айтаман, кўнасиз. Сиз ҳам менга ўхшаб райондан келганга ўхшайсиз. Йўл бўйида шофёрим кутиб турибди. Синглингизникигача обориб қўяман, рози бўласиз.

— Ёшингиз элликка бориб қолган бўлса керак. Ҳалиям қуйилмабсиз-да. Набиралар олдида уялиб қолманг тағин.

— Набирагача ҳали бор.

— Янгамуллодан рухсат олганмисиз?

— Э, янгангиздан сўрайдиганлар хилиданмасмиз. Шу гапларингиз ёқиб қолди-да. Жа, бошқача гапираркансиз. Гўштдан айрилганга яраша, икки оғиз гаплашиб кетмасам, қарздор бўлиб қоласиз. Шу, мен ўзимниям, бировниям қарздор бўлишини хоҳламайдиганлар хилиданман-да.

— Ҳа-а, ака, — деди қассоб кулиб, — бу яхшигина овчига ўхшайсиз.

— Бизда овчилик қоптими, ука? Ширин сўзнинг гадоси бўлиб қоларкансиз. Ундан у ёғига… Ҳали нима дерди? — дея иржайди Толмас Бадриддинович. — Шу ердан ҳам яхши кўринаяпти, дермиди?!

Учовлон орасида шўх кулги кўтарилди.

— Унда нима қиласиз бошингизни қотириб? — деди жувон. — Мошинангизга ўтирволиб, кўзингизни суғориб кетаверинг-да!

— Ха-ха-ха-ха!!! — дея қассоб бақириб кулиб юборди.

Унга раис ҳам қўшилди.

— Мен ҳам эдим сендек, сен ҳам бўлурсан мендек, деган гапни эсингиздан чиқарманг, ука, ана унда кулиш бошқача бўлади! — деди у кулгидан ўзини тўхтатиб.

— Қўрқитманг, ака, — дея қассоб иржайган кўйи гўштни жувонга узатди.

— Менга беринг, — деди Толмас Бадриддинович ва гўшт солинган қоғоз халтани жувоннинг қўлидан олди.

Бозордан чиққунча жувонни илинтириш истагида бўлган эркак суҳбат асносида билдики, у енгил хулқлилар сирасига кирмаскан. Бироқ кўнгли суст кетди.

— Бугун вақтингиз қанақа? — сўради у чўчиброқ.

— Вақт масаласи оғир. Ҳали айтдим, синглимнинг туғилган куни. Эртароқ бориб, дастурхон тузашига ёрдамлашишим керак. Кейин дуч келган эркак билан валақлашиб ўтирадиган одатим ҳам йўқ, — жавоб берди жувон энсасини қотириб.

— Мен дуч келган эркакмасман. Ундан кейин, биласизми, итлик қилиш ниятим умуман йўқ. Ишонаверинг.

— Аввалига эркак зоти шундай дейди-да… Гўшт сабаб танишдик. Энди ўзим гўштга айланиб қолмайин… Меҳмонларингиз бор эди, адашмасам?! Ҳар қалай, боя шундай деяётгандингиз. Боринг, улар билан чақчақлашиб ўтиринг.

— Исмингизни айтдингиз, қаерликлигингизни айтдингиз. Сира тортинмадингиз…

— Шу билан дарров бошқача хаёлга бораяпсизми?

— Борганим йўқ, ўлай агар. Лекин сиз билан гаплашгим келаяпти. Шунчаки. Одам баъзи пайтлари шунақанги аҳволга тушиб қолади-ку.

— Қўйинг бунақа гапларни, кап-катта одамлармиз, уят бўлади. Ундан кейин мен умуман турмуш қурмаганман. Гаплашиб ўтирганингиздаям сизни зериктириб қўйишим мумкин. Яна сал қайсарроқман. Феълимда қўполлик ҳам бор. Шунинг учун сизга ваъда бериб айтаманки, мен билан гаплашиб, барака топмайсиз.

— Ана шу дангаллигингиз учун ҳам бир пиёла чой устида у ёқ-бу ёқдан гаплашиб ўтирамиз. Ҳозир бундай қиламиз: мен ошналарим билан кўришаман. Кимнингдир уйига бориб, икки кило гўштни қовуртирмайман. Ҳаммасини авраб, ресторанга обораман. Эй, борсин-э, ўзим ҳақ бераман, икки соатча ўтираман, кейин секин қуён бўламан.

Сиз синглингизникидаги ишларни битирасиз, бунгача икки соат бемалол ўтади. Сўнг ёшларнинг ўзларини қолдириб, аста кўчага чиқасиз. Мен ҳайдовчимга жавоб бериб юбориб, ўзим таксида синглингизнинг уйи ёнига бориб, кутиб тураман. Чиқасиз, мошинага ўтирасиз, кейин бирорта ресторанга борамиз.

— Сиз…

— Ўлиб кетай агар… Мутлақо шил-қимлик қилмайман, итлик ҳақида эса хаёлингизнинг бир чеккасига ҳам келмасин.

Сумбулхон нима дейишини билмай, бироз ер чизиб қолди. Охири рози бўлди. Чунки синглисининг тенгдошлари орасида ўтириш унга ниҳоятда зерикарли туйилаётганди. Қолаверса, уларга халақит берадигандай эди… Яна, яна унинг кўнгли суҳбат тусаётганди. Шунчаки, қайсидир хотин билан бошқа бир хотиннинг ғийбатини қилишни эмас, яна муштдай қизчалар билан гаплашишни ҳам эмас, эркак зоти билан шунчаки…. Ҳамма нарса тўғрисида эмин-эркин… Ахир илгари ҳам неча марта кўнглида шундай иштиёқ бўлганди. Ўша паллаларда у ўзини ўзи енгарди. «Жинни бўлма, Сумбул», дерди. «Кўнглингни эркалатма. Шарманда бўласан», дерди. Ота-онаси ўқишни битиришини кутиб ўтирмади. Олдин- ма-кейин борса-келмасга жўнаб қолишди. Укаси кичкина эди. Синглиси ундан ҳам кичик: бор-йўғи олти ойлик. Уларни катта қилишга, оёққа туришига ёрдамлашадиган одам бўлмади. Ҳамма нарса бир ўзининг зиммасида бўлди. Мана, укаси улғайди, институтда ўқиди, битирди, ишга кирди. Амал пиллапояларидан сакраб, тобора баландлаяпти. Сингил эса ўқишни битираман деб турибди. Севгани бор эмиш, дипломни қўлига олиши билан турмушга чиқармиш… Сумбулда йўқмиди? Бор эди. Лекин унга тегмади. «Энди ука-сингилларимни вояга етказаман. Эрга тегмайман», деб оёқ тираб олди. Йигит бош-қасига уйланиб кетди. Кейин ўзгалардан совчи келди. Бари изига қайтди… Вақт ўтиб кетибди. У кундан кунга ёлғизланиб бораяпти. Яқин бир-икки йилдан сўнг бутунлай ёлғиз қолади…

Нотаниш эркак унинг оғзига термилиб турганида, у шуларни ўйлади. Сўнг:

— Майли. Фақат ваъдангизда турсангиз бўлди, — деди.

Гап шунчаки йўлига айтилди. Буни Толмас Бадриддинович ич-ичидан сезиб турарди.

Сумбулхон манзилни айтгач, раиснинг қўлидан гўшт солинган қоғоз пакетни олди-да, йўл четига чиқиб, такси тўхтатди-ю, жўнаб кетди.

Улар кўришишди. Режалаштирилган вақтда айтилган жойда. Кейин ресторанга боришди. Дастурхон тўкин эди. Ҳушсизлантирувчи ичимликдан бошқа ҳамма нарса бор эди дастурхонда (унга буюртма беришга Сумбулхоним кўнмаганди). Суҳбат қизғин бўлди.

— Менга нима иш қилишингизни айтманг. Исмингизни айтиб қўйдингиз, лекин шарт эмасди. Чунки, биласизми, нима? — деди жувон (аслида қиз) бироз ўйланиб. Сўнг мийиғида кулиб: — Одам бир-бирига қанчалик бегона бўлса, шунчалик очилиброқ гаплашади. Яна сирлариниям бемалол айтаверади. Сабаби, эртага кўришадими-йўқми, билмайди. Лекин баҳонада дилининг ғубори ёзилади.

Сумбулхон шундай деганида, улар эндигина бир пиёладан чой ичишган эди.

— Мана шу гапингиз учун беш кетдим. Агар қаршилик қилмаганингизда, қадаҳни тўлдириб, ароқ ичган бўлардим, — деди Толмас Бадриддинович кўзи чақнаб.

— Унда ичдим деб хаёл қилаверинг. Мен ўзимни доим шундай деб овутиб келаман. Энди гапиринг, — деди Сумбулхоним ўқдай нигоҳини Толмас Бадриддиновичга қадаб.

Эркак бироз довдиради. Тили калимага келмади. Рўпарасидаги ҳамсуҳбатига билдирмай, секин сонини чимчилади. Ним оғриқ унинг забон қулфини бўшатгандай бўлди.

— Нимани гапиришга ҳам ҳайронман… Боя айтмоқчи бўлган гапларим бир дунё эди. Лекин энди…

— Алдаманг, — дея мийиғида кулди Сумбулхон, — боя ниятингиз бошқа эди. Ҳатто мен билан гаплашмаслигингиз ҳам мумкин эди. Ҳали айтдим-ку, оғзингизга нима тўғри келса, гапираверинг деб. Бегоналар, одатда, шундай қилишади.

— Бўлди, келишдик. Лекин-чи, битта нарсани сизга айтай. Мен ичмасдан фақат сизнинг гапларингизни эшитиб, маза қиляпман. Шунақаси ҳам бўларкан.

— Ростини айтсам, мендаям шундай. Яна сиз ич-ичингиздан кутган, аммо сўраёлмаётган гапни ҳам айтишим мумкин. Ишонсангиз, мен ҳам ким биландир обдан гаплашгим келувди. Фақат аёл киши билан эмас. Бошга ҳар хил кулфат соладиган ишлардан кейин ҳам эмас. Мана шунақа ўтирган ҳолда.

— Сиз менинг рафиқам бўлишингиз керак экан.

— Нега энди бирдан бундай деяпсиз?

— Гаплашиб маза қиляпман-ку.

— Аёлингиз билан ҳам маза қилишингиз мумкин. Фақат ораларингда бир-бирларингдан яширадиган нарса бор. Кўзга кўринмас тўсиқ. Яъни сиз хотинингизга ҳамма гапни айтиш мумкин эмас деб ўйлайсиз. Бир томондан тўғри қиласиз. Чунки, айтайлик, ишингизда бирор муаммога дуч келгансиз. Сиқиляпсиз. Агар ўша ташвишни аёлингизга билдириб қўйсангиз, табиийки, уям сиз туфайли эзилиб юради. Демак, ўз-ўзидан тўсиқ пайдо бўлади. Оқибатда юк бир ўзингизнинг елкангизга тушади. Мана шундай маҳаллар газаклаб бораётган ярага ғирт бегона одам малҳам бўлиши мумкин.

— Лекин ҳар доим ҳам сизга ўхшаганлар дуч келавермайди-да. Ташвиш бўлса, одамнинг ортидан қувлаб юради. Агар тўхтасангиз, устингизга сапчиб миниб олади.

— Афсуски, шундай. Лекин мен сизга ҳамиша ҳамсуҳбат бўлолмайман-да. Умуман, ҳозир тўйиб гаплашаман-да, кейин эртага сизни кўрсам, бегонани кўргандай кетавераман.

— Илинж йўқми?

— Йўқ. Азбаройи ўзимни ўйлаганимдан чиқдим шу сафар.

— Оббо. Бу ёғи чатоқ бўлган экан. Унда сизнинг рухсатингиз билан юз эллик грамм ичаман. Балки, рухсат бермасангиз ҳам. Ундан кейин, балки, суҳбатимиз янаям қизиб кетар.

Ростдан ҳам шундай бўлди. Толмас Бадриддинович эътибор берса, қанчадан-қанча одамлар суҳбатида бўлгани билан ҳали одамга ўхшаб гаплашишни билмас экан. Баъзан шундай ҳоллар бўлдики, Сумбулхон кулиб, уни уялтириб қўйди. «Ҳа, энди биз тўпори бўлиб қолганмиз-да. Қишлоқда юравергандан кейин одам шундай бўларкан-да», деб ўзини оқлаган бўлди. Ваҳоланки, илгаридан тўпори эди. Жойи келса, аёлларнинг олдидаям сўкиниб юборарди. Тўғри, кейин «Шуни бекор қилдим-да», деб юрарди-ю, яна беихтиёр оғзидан гуллаб қўярди.

Улар ресторан ёпилгунча ўтиришди. Ке-йин Толмас Бадриддинович Сумбулхонни кузатиб қўйди. Шу билан бирга, хоним қанчалик оёқ тирамасин, яна учрашишга келишишнинг уддасидан чиқди.

Орадан йигирма кунча вақт ўтиб, қўшни районга иш юзасидан борди-ю, баҳонада Сумбулхоннинг уйига кирди. Жувон очиқ чеҳра билан кутиб олди. Ош дамлаб, меҳмон қилиб, кузатиб қўйди.

Шундан сўнг ҳам раис уч марта уникида меҳмон бўлди. Худди шу учинчисида Толмас Бадриддинович кетаётганида:

— Бундай келишингиз яхшимас. Одамлар кўриб қолса, ҳар хил гап чиқади. Қолаверса, эркак билан аёл бош-қалардан холи кўришса, орага шайтон кириб, бир балоларни бошлашга мажбурлаши мумкин. Никоҳсиз бўлган ишнинг охири яхшилик билан тугамайди, — деди Сумбулхон.

— Тушундим, — дея унга бир муддат термилиб турган Толмас Бадриддинович, шартта ортига бурилди-ю, кетди.

Орадан роппа-роса бир ҳафта ўтиб, мулла етаклаб келди. «Бугун икковимизга никоҳ ўқилади», деди. Сумбулхон ҳангу манг бўлиб қолди. Ҳам жаҳли чиқди, ҳам кўнглида қандайдир ўкинч пайдо бўлди. Оппоқ ҳарир кўйлакдаги келинчак, ҳаммадан мафтункор, ҳаммадан бахт-ли… У бир пайтлар ўзини шундай тасаввур этарди. Энди… Энди ёшининг ярмидан кўпини яшаб қўйган, бир нечта боласи бор эркак унинг уйига бостириб кириб, «Сени никоҳимга оламан» деб турибди. На совчи бор, на тўй-томоша. Шунчаки, никоҳига олармиш, тамом-вассалом. «Ҳаддан ошишмасми бу? Ҳе йўқ, бе йўқ, бирдан бундай қилишни ким қўйибди унга?» хаёлидан ўтказди Сумбул ва энди раисни мулла билан бирга ҳайдамоқчи бўлиб турганида, Толмас Бадриддинович:

— Уйингдан ҳайдасанг ҳам кетмайман. Ётволаман. Менинг сенга ёмонлигим йўқ. Ўзим ҳам балчиққа ботмоқчимасман. Мулла икковимизни никоҳлаб қўяди. Кейин биров менга қаршилик қилиб кўрсин-чи, — деди.

— Шунақами, унда келишдик. Демак, менинг сизга хотин бўлишимни истайсиз. Майли, розиман, — деди Сумбулхон ва шартта ичкари уйга жой қилди.

Рўмол ўради. Бир коса сув келтирди ҳамда ўзи билан бирга ишлайдиган дугонасига қўнғироқ қилиб чақирди…

Никоҳ ўқилиб, мулла кетгач эса йиғлаб юборди. Юракдан жўшиб, деворни муштлаб йиғлади.

Толмас Бадриддинович уни тушунгандай эди. Шу боисдан ўз ҳолига қўйиб, ташқарига чиқиб кетди. Икки соатларда қайтди. У бир олам бозорлик қилган эди. Сумбулхон ҳалиям йиғидан тўхтамаганди. Дугонаси қанча уринмасин, уни юпатолмаётганди.

— Жиноят қилган бўлсам, айт, ҳозирнинг ўзидаёқ орани очиқ қилиб, сенга етказган зарарни қоплайман, — деди Толмас Бадриддинович.

Сумбулхон бирдан бошини кўтарди. Унинг юзи кўз ёши билан ювилган эди.

— Йўқ! — деди у ўжарлик билан. — Бир ишни бошладингизми, энди охирига етказасиз. Лола иккаламиз дастурхон тузаймиз. Мен тўйимни нишонлашим керак. Сиз, дугонам ва мен. Бор-йўғи уч киши… Ундан кўп одам чақиришга арзимайман…

У бошқа гапиролмади. Лаби титраб, Толмас Бадриддиновичга қараб қолди. Бир муддат ўтиб, чуқур нафас олди-да, қўл силтади. Жилмайди.

— Шампань опкелдингизми, хўжайин? — деди.

— Ҳа, ҳаммаси бор. Лекин тўйимиз бу ердамас, шаҳарда бўлади. Синглингга телефон қил, ўша сен билан танишган кунимиз ўтирган ресторанга келсин. Кимни кўнгли тусаса, чақирсин. Мениям таниш-билишларим бор. Ҳақиқий дўстларим бор. Уларга айтганман. Тушундингми? Энди тайёрлан.

— Толмас ака, — гапга аралашди Лола, — тўғриси, бундай бўлишини мутлақо кутмаган эдик. Шошиб қолдик. Қилаётган ишларингиз тўғрими-нотўғрими?..

— Тўппа-тўғри! — унинг гапини бўлди Сумбулхон. — Нимаси нотўғри экан? — дея у юзини Толмас Бадриддиновичга бурди: — Шампань виносини очайлик, илтимос.

Толмас Бадриддинович жилмайди:

— Нега очмас эканмиз? Мана, ҳозир…

Улар ичишди. Толмас Бадриддинович қониқмади. Пиёлани икки марта тўлдириб бўшатди.

Ресторанга ўн бештача одам йиғилибди. Албатта, Толмас Бадриддиновичнинг ошналаридан бошқа ҳамма ажабланган эди. Айниқса, Сумбулхоннинг синглиси Саида ўзини қўярга жой тополмасди.

— Биз Сумбулхон билан оила қуришга келишиб олдик, — деди ҳамма йиғилиб бўлгач, Толмас ака ўрнидан туриб, — тамом. Ҳозирги ўтиришимизнинг сабаби шу. Бу ёғи европаликларникига ўхшаб кетди. Нима қилайлик, ора-чора шунақаси ҳам бўп тураркан. Ҳали насиб этса, каттасиям бўлади. Каттасиниям кўрасизлар. Бўлди.

У шундай деб ўтириб олди ва ошнасига қараб деди:

— Қуй, ичайлик. Бугун ҳар қачонгидан ҳам яхши куним. Умримда ҳали бунақаси бўлмаган.

Сумбулхон унинг гапларини эшитди. Кўзини юмди. «Менда эса бунга яқиниям бўлмаган» дея шивирлади. Сўнг хўрсинди. Хўрсиниши ўзига ёқмади. «Бу нима деган гап? Худо пешонамга шунақанги тақдир ёзган бўлса, нега ташвишга тушишим керак? Йўқ, қувнаб, маза қилиб ўтираман. Унча-мунча ичаман ҳам».

(давоми бор)

Нуриддин ИСМОИЛОВ