Հանքարդյունաբերության ոլորտում ճիշտը բացահայտելու դեպքում Եվրոպայի հետ բանակցություններում Հայաստանի «լեզուն կարող է երկարել». Գ. Մակարյան
Հայաստանի հանքարդյունաբերության ոլորտի մեքենայությունները Եվրոպայում լուրջ դիվանագիտական «թեմաներ» են դառնում, մինչդեռ ոլորտում ճիշտը բացահայտելու դեպքում եվրոպացիների հետ մեր բանակցություններում Հայաստանի «լեզուն կարող է երկարել»:
Tert.am-ի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց Հայաստանի գործատուների միության նախագահ Գագիկ Մակարյանը. «Հաշվի առնելով, որ այդ հումքի մեծ մասը գնում է եվրոպական երկրներ, ապա նրանք էլ իրենց ֆիրմաների շահերն էլ պաշտպանելով՝ շահագրգռված են, որ ամբողջ սև գործն արվի Հայաստանում, հումքը դուրս գնա՝ մեզ թողնելով ի՞նչ՝ պոչամբարներ, չնչին եկամուտներ, մի քիչ աշխատատեղեր ու հիվանդություններ ու վնասներ, որ կրում են մեր պետությունն ու քաղաքացին»:
Նաև փորձագետը համոզված է, որ օֆշորներում հանքարդյունաբերական ընկերությունների գրանցումն առաջին հերթին վկայում է, որ այս ոլորտում գտնվող ոչ պատահական մարդիկ առաջին հերթին չեն ցանկանում, որ պետությունն իմանա իրենց շահույթների մասին:
Ըստ Մակարյանի՝ Հայաստանի հանքարդյունաբերության ոլորտի խնդիրների նկատմամբ պետությունը պետք է վերանայի իր մոտեցումները, որոնցից առաջինը հանքարդյունաբերական նախագծերը լրջագույն փորձաքննությունների ենթարկելն է ու խաբեություն հայտնաբերելու դեպքում արմատական քայլերի գնալը՝ մասնակի կամ լրիվ ազգայնացման, կամ ընկերությունում կառավարության ներկայացուցչին տվյալ ընկերությունում «ներդնելը»:
Հիշեցնենք, որ հանքարդյունաբերության ոլորտում Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովի իրականացրած ուսումնասիրությունների արդյունքում Քննչական կոմիտեում քրեական գործ էր հարուցվել և հաղորդվել, որ ըստ գործի նյութերի՝ հանքարդյունաբերությամբ և երկրաբանահետախուզական աշխատանքներով զբաղվող հայաստանյան 19 ընկերությունների բաժնետոմսերը տարբեր ժամանակներում ձեռք են բերվել մի քանի անձանց և կազմակերպությունների կողմից ու վաճառվել Կայմանյան կղզիներում գտնվող կազմակերպություններին: Ընդ որում՝ 17 ընկերության բաժնետոմս վաճառվել է մեկ արտասահմանյան ընկերության, ինչն առնվազն նշանակում է, որ օֆշորային ընկերությունը վերահսկում է Հայաստանի հանքարդյունաբերական 17 ընկերություն։
Գործատուների հանրապետական միության նախագահը նաև նշեց. «Հայաստանում հանքարդյունաբերությունը գրավիչ է ոչ միայն նրանով, որ շահութաբեր ոլորտ է, այլ որ արհեստական շահութաբեր է՝ այն առումով, որ նախ շահագործողները բնապահպանական-վերականգնողական պարտավորություններ չունեն, այսինքն՝ կարող են վնասել, քանդել- թողնել, պայթեցնել, պոչամբարներ կուտակել և Հայաստանում ստեղծել հսկայական ծավալի մետաղական վնասակար լճեր ու կուտակումներ, որոնք տարբեր հիվանդություններ են գեներացնում: Եվ հետո փոխհատուցման խնդիրները շատ չեն՝ ի տարբերություն շատ եվրոպական հանքարդյունաբերական ընկերությունների: Երկրորդ՝ ավելի գլոբալ պատճառը, որը նույնպես ուսումնասիրության արժանի է, այն է, որ հանքարդյունաբերության ոլորտում կան լուրջ փաստարկներ, որ 1 տոննայի մեջ մետաղները շատ ավելի մեծ քանակություն են կազմում, բայց դրանք հիմնականում շատ ավելի ցածր թվերով են ներկայացնում և դրա հաշվին կրկնակի-եռակի շահութաբերություն են ունենում: Հենց դա էլ թելադրում է այն հանգամանքը, որ հանքերի տերերի մի մասը ձգտում է իր գումարներն օֆշորներում գրանցել, քանի որ այդ գումարների մեծությունը Հայաստանում պաշտոնապես գրանցելը, բնական է՝ հարց է առաջացնելու, թե որտեղի՞ց նման շահութաբերություն»:
Ըստ Գագիկ Մակարյանի՝ այդ հանքերի սեփականատերերը հատուկ մարդիկ են, և եթե դա ուսումնասիրվի, բացահայտվի, կտեսնենք, որ այնտեղ պատահական մարդիկ չկան:
«Դրանք կարող են լինել ոլորտի ղեկավարներ՝ նախարարներ, հայտնի պատգամավորներ, երկրի ղեկավարներ, որոնք նախընտրում են իրենց գումարները ձևակերպել օֆշորներում՝ կա՛մ ձևական ստեղծված ֆիրմաների անվան տակ, կա՛մ անհատապես: Այստեղ է նաև գաղտնիքը, որ Հայաստանի հանքարդյունաբերությունն այդքան շատ օֆշորային ընկերություններ են վերահսկում»,-ավելացրեց Գագիկ Մակարյանը:
Նրա խոսքով՝ ոչ թե պետք է պայքարել, որ հանքարդյունաբերության մեջ չլինեն օֆշորներում գրանցված ընկերություններ (քանի որ, նրա խոսքով, դրանք եղել են, կան ու կլինեն), այլ հանքարդյունաբերության մեջ ավելի որակյալ փորձաքննություններ իրականացնել:
«Պարունակությունը, թույլտվությունները նայենք խորհրդային ժամանակներից՝ ինչպիսի պասպորտիզացիաներ են արվել, հանքերի շահագործման արդյունավետությունը և ներկայում շահագործվող հանքերը որքանով են շեղված նախկին խորհրդային ժամանակներում արված ուսումնասիրությունների չափանիշներից: Ավելացվա՞ծ են, պակասեցվա՞ծ, կամ արդյո՞ք այդ բիզնես պրոյեկտները վերադարձելիության տեսանկյունից արդարացված են: Եվ նաև արդյո՞ք այստեղ չկա փողերի լվացում»,-ավելացրեց Գագիկ Մակարյանը՝ չբացառելով, որ հանքարդյունաբերական նախագծերի անվան տակ կատարվի փողերի լվացում:
«Այսինքն՝ հանքում, որն ըստ իրենց ցածր վերադարձելիություն ունի, բայց նախագիծ է, որում փողեր են լվանում, որովհետև այսօր աշխարհում կան կեղտոտ փողեր, դրանք ինչ-որ երկրներում պետք է լվացվեն, ընտրվում են Հայաստանի նման երկրները: Ով խոսում է ներդրումների մասին Հայաստանում՝ գրկաբաց ընդունում են, բայց, ըստ իս, լրջորեն չի ուսումնասիրվում՝ կա՞ այդ ներդրողը, չկա՞: Հիշենք՝ «Նաիրիտի» դեպքով քանի՞ ներդրող հայտնվեց՝ թղթի վրայի ֆիրմաներ: Այսինքն՝ այս ամենը փողերի լվացման մեծ ռիսկեր է պարունակում»,-Գագիկ Մակարյանը։
Հիշեցնենք, որ 2017թ.-ին Հայաստանն արտահանել է 927 միլիոն դոլարի մետաղ՝ հիմնականում 3 տեսակի՝ պղինձ, ոսկի և մոլիբդեն: Սակայն, ըստ փորձագետի, խորը ուսումնասիրության դեպքում կարող է պարզվել, որ կարող էր լինել շատ ավելին, քանի որ հանքարդյունաբերողները, որպես կանոն, ավելի քիչ են ցույց տալիս մետաղական հանածոները: Փաստարկները, թե ԽՍՀՄ ժամանակվա տվյալներով էլ առանձնապես փայլուն ցուցանիշներ չեն եղել, փորձագետը չի ընդունում՝ ասելով, որ այն ժամանակ ՀԽՍՀ ղեկավարները միտումնավոր սխալ թվեր են ներկայացրել։
«Հնարավոր է՝ որոշ դեպքերում հին պրոեկտը վերցրել են, կիրառել են, բայց ոչ ոք կա՛մ չի հուշել, կա՛մ չի իմացել, կա՛մ գիտենալով՝ չի ասել, որ իրականում այդ հանքի պարունակությունն այդքան քիչ չէ: Ուղղակի դիտավորյալ քիչ է գրված եղել, դրա համար պետք է ամեն ինչ նոր էքսպերտիզայով պարզել»,-ասաց Գագիկ Մակարյանը:
Նրա կողմից առաջարկվող մյուս լուծումը, որ որոշակի կասկածների դեպքում պետությունը դառնա բաժնետեր ու ներառելի իր ներկայացուցչին կառավարման խորհրդում և այդ կարգավիճակում կկարողանա ներսից տիրապետել տեղեկատվությանը՝ հասկանալու համար, «թե որտեղ են խաբեություններն ու «քցոցիները»: