To Αιγαίο και τα θαλάσσια πάρκα
Με αφορμή τα θαλάσσια πάρκα στο Αιγαίο επαναδιατυπώθηκαν και πάλι δύο γνωστές ελληνικές θέσεις, προσφιλείς ειδικά στη σχολή των ανένδοτων σε ό,τι αφορά το Αιγαίο.
1ον. Με βάση τη Συνθήκη της Λωζάννης ορίζεται πως ό,τι βρίσκεται στα τρία μίλια από την Τουρκία (π.χ. νησίδες, βραχονησίδες) είναι τουρκικό και ό,τι βρίσκεται πέραν των τριών μιλίων είναι ελληνικό, όπως π.χ. οι βραχονησίδες Ιμια. Και τα θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο είναι επακριβώς καθορισμένα, συνεπώς δεν υπάρχει έδαφος για την τουρκική θέση περί «γκρίζων ζωνών» (δηλαδή βραχονησίδων με ασαφή κυριαρχία).
2ον. Η Ελλάδα δύναται μονομερώς να καθορίσει την ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) της αρεσκείας της, δηλαδή σχεδόν σε όλο το Αιγαίο Πέλαγος. Και σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να αποφασίζει και για τα θαλάσσια πάρκα της αρεσκείας της και εκτός χωρικών υδάτων.
Ωστόσο τα περί τριών μιλίων της Λωζάννης δεν σημαίνουν ότι η ανοικτή θάλασσα στο υπόλοιπό Αιγαίο ανήκει εν δυνάμει στην Ελλάδα. Κατ’ αρχήν η Τουρκία έχει και εκείνη, όπως και η Ελλάδα, έξι μίλια χωρικών υδάτων στο Αιγαίο. Επίσης τα θαλάσσια σύνορα στο Ανατολικό Αιγαίο δεν είναι επακριβώς καθορισμένα. Επακριβώς καθορισμένα είναι μόνο τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Ελλάδας (Δωδεκάνησα) και Τουρκίας, από το Καστελλόριζο μέχρι το Αγαθονήσι (το βορειότερο νησί των Δωδεκανήσων) επειδή η Ιταλία όταν κατείχε τα νησιά είχε φροντίσει να τα οριοθετήσει κατόπιν διαπραγματεύσεων με την Τουρκία. Ενδέχεται οι δύο χώρες να μπορούν «να ζήσουν» και χωρίς επακριβή καθορισμό των θαλασσίων συνόρων τους βορείως των Δωδεκανήσων, υπό την προϋπόθεση οι ελληνοτουρκικές σχέσεις να έχουν καταστεί πολύ φιλικές, ειδικά αν επιλυθούν οι κύριες διαφορές του Αιγαίου (εύρος ελληνικών χωρικών υδάτων και εναερίου χώρου, υφαλοκρηπίδα).
Οσο για την ΑΟΖ, με βάση το διεθνές δίκαιο απαιτείται συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών όταν υπάρχει μεταξύ τους γεωγραφική απόσταση μικρότερη από τα 400 μίλια (200+200), όπως μεταξύ ηπειρωτικής Ελλάδας και Τουρκίας. Στην περίπτωση του Ιονίου Πελάγους δεν υφίσταται πρόβλημα σε σχέση με θαλάσσια πάρκα γιατί υπάρχει η ελληνοϊταλική συμφωνία για την εκατέρωθεν ΑΟΖ.
Ερχόμαστε τώρα στην κάπως υπερβολική αντίδραση της Τουρκίας. Οφείλεται σε δύο λόγους: (1) θεώρησε ότι δεν συνάδει με τη Διακήρυξη των Αθηνών (7 Δεκεμβρίου 2023) στην οποία αναγράφεται «να απέχουν από κάθε δήλωση, πρωτοβουλία ή ενέργεια που θα μπορούσε να υπονομεύσει… το γράμμα και το πνεύμα αυτής της Διακήρυξης»· και (2) πιστεύει ότι η Ελλάδα προσπαθεί εντέχνως να επεκταθεί στο Αιγαίο με στόχο τη δημιουργία του Αιγαίου ως «ελληνικής λίμνης» (αυτή ήταν για την Αγκυρα και η ουσία της διένεξης των Ιμίων που την οδήγησε στα περί «γκρίζων ζωνών»).
Σε ό,τι αφορά τα πάρκα, τα σφάλματα από ελληνικής πλευράς είναι κατά βάση τρία: (α) πάρκα με αναφορές και σε βραχονησίδες ανάμεσα στη Μήλο και στη Νίσυρο, δηλαδή και στην ανοικτή θάλασσα· (β) εγκατάσταση ανεμογεννητριών (αιολικά πάρκα) πάνω σε βραχονησίδες· και (γ) κυριαρχικά δικαιώματα σε ό,τι αφορά αυτά τα πάρκα (κάτι που βέβαια δεν ισχύει).
Καταλήγοντας, τα περιβαλλοντικά θαλάσσια θέματα είναι κατεξοχήν ζητήματα για συνεργασία και κοινές δράσεις μεταξύ δύο γειτόνων σε σχέση με την ανοικτή θάλασσα και όχι για μονομερείς πρωτοβουλίες που οδηγούν σε διαξιφισμούς.
Ο Αλέξης Ηρακλείδης είναι ομότιμος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και συγγραφέας 4 βιβλίων στα ελληνικά και στα αγγλικά για την επίλυση της διένεξης του Αιγαίου.