30 εκατ. ευρώ για τον «χαμένο» Κλιμτ
Ενας πίνακας του εμβληματικού αυστριακού καλλιτέχνη Γκούσταβ Κλιμτ που θεωρούνταν χαμένος για 100 χρόνια δημοπρατήθηκε χθες στη Βιέννη στον οίκο δημοπρασιών im Kinsky. Πέρα από την αξία πώλησής του – οι πίνακες του Κλιμτ κατατάσσονται στις κορυφαίες θέσεις της διεθνούς αγοράς τέχνης –, η ανακάλυψη του «Πορτρέτου της Δεσποίνιδας Λίζερ» (Bildnis Fräulein Lieser, 1917) την οποία ανακοίνωσε ο οίκος δημοπρασιών τον Ιανουάριο, αφορά όχι μόνο την ιστορία της τέχνης και του αυστριακού μοντερνισμού που εκπροσωπούσε ο Κλιμτ. Αλλά έχει σημασία για την ιστορία της επιστροφής θησαυρών και έργων τέχνης που οι Ναζί έκλεψαν από οικογένειες Εβραίων.
Τα γυναικεία πορτρέτα του Κλιμτ σπάνια βγαίνουν σε δημοπρασίες. Το πορτρέτο της Fräulein Lieser, με τα ζωηρά έντονα χρώματα της παλέτας του, χρονολογείται στην τελευταία δημιουργική περίοδο του ζωγράφου. Αν και τεκμηριωνόταν στους καταλόγους των έργων του Γκούσταβ Κλιμτ, ήταν γνωστό στους ειδικούς μόνο από μια ασπρόμαυρη φωτογραφία.
Τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1917, η εικονιζόμενη δεσποινίδα του πίνακα επισκέφθηκε εννέα φορές το στούντιο του Κλιμτ για να ποζάρει στον ζωγράφο. Εγιναν τουλάχιστον 25 προκαταρκτικές μελέτες και ο καλλιτέχνης ξεκίνησε τον πίνακα πιθανότατα τον Μάιο του 1917. Οταν πέθανε από εγκεφαλικό επεισόδιο στις 6 Φεβρουαρίου 1918, άφησε τον πίνακα ανυπόγραφο στο ατελιέ του, και αυτός δόθηκε στην οικογένεια που τον είχε παραγγείλει. Σύμφωνα με τον βιεννέζο δημοπράτη «η ακριβής τύχη του πίνακα μετά το 1925 είναι ασαφής».
Η οικογένεια Lieser που ανέθεσε τον πίνακα στον Κλιμτ ανήκε στον κύκλο της πλούσιας, ανώτερης βιεννέζικης κοινωνίας. Οι αδελφοί Adolf και Justus Lieser ήταν μεταξύ των κορυφαίων βιομηχάνων της αυστροουγγρικής μοναρχίας. Η Henriette Amalie Lieser-Landau, γνωστή ως Λίλι, ήταν παντρεμένη με τον Justus Lieser μέχρι το 1905 και ήταν προστάτιδα της πρωτοπορίας. Ηταν εκείνη που ανέθεσε στον Κλιμτ να απαθανατίσει μία από τις δύο κόρες της. Το «Fräulein Lieser» θα μπορούσε ενδεχομένως να απεικονίζει είτε την πρωτότοκη Ελέν, η οποία έγινε διακεκριμένη οικονομολόγος, είτε τη μικρότερη Ανι, μετέπειτα διάσημη χορεύτρια.
Ωστόσο ερωτήματα έχουν προκύψει σχετικά με το τι συνέβη στο έργο τέχνης κατά τη διάρκεια του Anschluss, όταν η Αυστρία προσαρτήθηκε στο Τρίτο Ράιχ. Ολόκληρη η οικογένεια των Lieser έχασε τα περισσότερα από τα υπάρχοντά της επειδή εγκατέλειψε την Αυστρία μετά το 1930. Σύμφωνα με τον κατάλογο της δημοπρασίας, η Λίλι απελάθηκε από τους Ναζί το 1942 και δολοφονήθηκε στο Αουσβιτς το 1943. Οι κόρες της επέζησαν από το Ολοκαύτωμα. Καμία από τις δύο δεν είναι γνωστό αν προσπάθησε να βρει ή να διεκδικήσει τον Κλιμτ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Κατάσχεση από τους Ναζί
Η βιεννέζικη εφημερίδα «Der Standard» έκανε τη δική της εκτενή έρευνα από τη στιγμή που ο χαμένος πίνακας εμφανίστηκε στο προσκήνιο και διαπίστωσε ότι ο πίνακας κατασχέθηκε κατά τη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου. Ερευνώντας τα αρχεία του αυστριακού μουσείου μοντέρνας τέχνης Mumok ανακάλυψε μια αλληλογραφία του πρώην διευθυντή του μουσείου προς τον φερόμενο κάτοχο του πίνακα, την οικογένεια Hagenauer. «Η νομική κατάσταση δεν είναι καθόλου σαφής, αφού ο πίνακας προέρχεται από εβραϊκή ιδιοκτησία και ο ιδιοκτήτης του πέθανε στους θαλάμους αερίων και δεν υπάρχει κανένα έγγραφο από το οποίο να προκύπτει η μεταβίβαση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στην οικογένεια Hagenauer» αναφέρει η «Standard».
Η γραμμή σύνδεσης της Λίλι με τον Hagenauer, επικεφαλής οικογενειακής επιχείρησης παντοπωλείου, ήταν η κόρη του μπάτλερ της που ήταν παντρεμένη μαζί του. Ο Hagenauer έδωσε τελικά τον πίνακα του Κλιμτ στην κόρη του, σύμφωνα με την «Der Standard». Η εφημερίδα ανέφερε ότι η κόρη πέθανε πέρυσι, έχοντας κληροδοτήσει τον πίνακα σε έναν μακρινό συγγενή, ο οποίος ήταν ο τωρινός αφανής πωλητής.