Ο λόρδος Μπάιρον και η μουσική

Ο σημαντικός νεοελληνιστής, μέλος της Επιτροπής 2021, γράφει για τη μυθολογία του κορυφαίου φιλέλληνα, με αφορμή το αφιέρωμα που έχει προγραμματίσει η Εθνική Λυρική Σκηνή

Η μεταθανάτια ζωή του άγγλου ευπατρίδη που θυσιάστηκε για την ελληνική ελευθερία στις 7/19 Απρίλη του 1824 ξεκίνησε μετά την τελευταία πνοή του ποιητή. Η φήμη του ζει και βασιλεύει ακόμα μέχρι τις μέρες μας, σε πολλές χώρες του κόσμου. Στον χώρο της μουσικής, μεγάλα ονόματα από τον γαλαξία των ρομαντικών συνθετών απ' όλη την Ευρώπη άφησαν σημαντικά έργα τα οποία βασίστηκαν σε ποιήματα και ποιητικές τραγωδίες του Βύρωνα. Αρκεί να θυμηθούμε τα συμφωνικά έργα του Μπερλιόζ και του Τσαϊκόφσκι και δύο όπερες του Τζουζέπε Βέρντι («Ο κουρσάρος», «Οι δύο Φόσκαρι»). Στον χώρο της ποίησης, επίσης, άλλοι ευρωπαϊκοί λαοί είχαν τον δικό τους «Βύρωνα»: οι Ρώσοι τον Πούσκιν, οι Πολωνοί τον Ανταμ Μιτσκιέβιτς, οι Γάλλοι τον Βίκτωρα Ουγκώ. Στον αγγλόφωνο κόσμο, τουλάχιστον, η ζωή του «σκανδαλώδους» μιλόρδου εξακολουθεί μέχρι σήμερα να εμπνέει ντοκιμαντέρ και κινηματογραφικές ταινίες με μεγάλη εμβέλεια.

Στην Ελλάδα οι τύχες του Βύρωνα πήραν άλλη κατεύθυνση. Από τη στιγμή που εκφώνησε ο Σπυρίδων Τρικούπης τον περίφημο επικήδειο λόγο, μπροστά στο λείψανο έξω από τον μητροπολιτικό ναό του Μεσολογγίου, ο ποιητής μνημονεύεται και τιμάται πρώτα απ' όλα ως ήρωας και ευεργέτης του έθνους. Μόνο στην Ελλάδα γίνεται το «Βύρωνας» όνομα προσωπικό, όπως και τοπωνύμιο. Το προάστιο Βύρωνας Αττικής, όπως είναι γνωστό, χτίστηκε ως προσφυγικός οικισμός τη δεκαετία του 1920 και πήρε το όνομά του το 1924, στην επέτειο του θανάτου του τιμώμενου προσώπου.

Στα μάτια των Ελλήνων, λοιπόν, φαίνεται ότι η τελευταία εκστρατεία και η έσχατη θυσία επισκίασαν τον ποιητή Βύρωνα και πιο πολύ ακόμα τις ποικίλες πτυχές μιας περιπετειώδους ζωής. Αμέσως μετά τον χαμό του, και οι δύο «εθνικοί ποιητές» της επαναστατημένης Ελλάδας, ο Σολωμός και ο Κάλβος, του αφιέρωσαν έμμετρους θρήνους που οι αρχικοί στίχοι τους μένουν ακόμα αξέχαστοι.

Αλλά έλληνας ποιητής που να λάβει τη σκυτάλη του Βύρωνα, ώστε να εμφανιστεί στον κόσμο ως «έλληνας Βύρωνας», δεν υπάρχει. Μήπως ακούγεται η φωνή του βυρωνικού «Childe Harold» σε στίχους μείζονος έλληνα ποιητή του 19ου ή του 20ού αιώνα; Ακόμα λιγότερο, οι λεπτοί κωμικοί τόνοι του «Don Juan»; Εκτός από τα γνωστά αποσπάσματα που εξυμνούν το ελληνικό τοπίο ή εκφράζουν λαχτάρα για κάποια μελλοντική εθνική παλιγγενεσία, δεν έχουμε καν μεταφράσεις. Με το ψευδώνυμο του Στέφανου Μύρτα, ο Στέλιος Σεφεριάδης, πατέρας του νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη, μετέφρασε με επιτυχία αποσπάσματα, μόνο, από το «Childe Harold», μαζί με άλλα κομμάτια. Αλλά στην ποίηση του Σεφέρη - ακόμα και στη δοκιμιογραφία - θα ψάξουμε εις μάτην κάποιο ίχνος του Βύρωνα.

 

Εκτός μουσικής

Ακόμα και στην ελληνική μουσική (περί ης ο λόγος σήμερα), για πολλά χρόνια λείπει ο Βύρωνας ως οίστρος. Μπορεί να πέφτω έξω, αλλά, απ' όσο γνωρίζω, ούτε από τη λεγόμενη Επτανησιακή Σχολή ούτε από τον κύκλο του Μανώλη Καλομοίρη, τον οποίο τιτλοφόρησε «Εθνική Σχολή», δεν έχουμε σημαντικό έργο βασισμένο σε βυρωνικό πρότυπο ή εμπνευσμένο από τη ζωή του διάσημου φιλέλληνα.

Αλλά τώρα τι γίνεται; Με την ευκαιρία της διακοσιοστής επετείου του εθνικού ξεσηκωμού το 1821, ανεβαίνουν από την Εθνική Λυρική Σκήνη, στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, όχι μία, αλλά πέντε διαφορετικές, καινούργιες παραστάσεις, οι οποίες, συνολικά, συμπληρώνουν το κενό αυτό - μέχρι που να περισσέψουν, θα έλεγε κανείς. Αλλά γιατί όχι; Καιρός ήταν, και η ευκαιρία - αν θέλετε, η συγκυρία - είναι τέλεια. Και τα πέντε έργα που αναγγέλλονται για τους προσεχείς μήνες είναι πρωτοφανή για την Ελλάδα και μάλλον πρωτοποριακά σε παγκόσμια κλίμακα. Συνθέτες, παραγωγοί, εκτελεστές, είτε νέοι άνθρωποι είτε δόκιμοι και γνωστοί, φαίνεται ότι βρίσκουν καινούργιους τρόπους για να συνδέσουν την ποίηση και τη δράση της παλαιάς εποχής με τα τεχνικά μέσα και τις αισθητικές απαιτήσεις της δικής μας.

Αν δεχτούμε ότι ένας από τους στόχους των καλλιτεχνικών εκδηλώσεων που αφιερώνονται στα 200 χρόνια από το 1821 είναι η αναμέτρηση του παρελθόντος με τη ματιά του σήμερα, τότε η γνωριμία με αυτές τις καινούργιες μορφές του λόρδου Βύρωνα, εκ μέρους των ταλαντούχων καλλιτεχνών της ΕΛΣ, πρόκειται να μας ωφελήσει όλους.

Ο Ρόντρικ Μπίτον είναι επίτιμος καθηγητής Σύγχρονης Ελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας στην έδρα «Αδαμάντιος Κοραής» στο Κινγκς Κόλετζ του Λονδίνου, βιογράφος του Γιώργου Σεφέρη και του λόρδου Βύρωνα. Μέλος της Επιτροπής 2021. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Ελλάδα: βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους»

 

INFO

Στο πλαίσιο του αφιερώματος για το 2021 που ανακοίνωσε η Λυρική Σκηνή εντάσσεται ο κύκλος «Ωδές στον Βύρωνα», σε επιμέλεια του συνθέτη Αλέξανδρου Μούζα. Περιλαμβάνει τις νέες μουσικοθεατρικές παραγωγές «Σκιές στον Αδη» του Αλέξανδρου Μούζα, «Ask Ada» του Γιάννη Κυριακίδη και «Ο αέρας της Ελλάδας» του Γιώργου Τσοντάκη, τη συναυλία «The Cornelian Secret» με νέα έργα των Γιάννη Αγγελάκη, Ασπασίας Νασοπούλου και Ορέστη Παπαϊωάννου, τις «Εβραϊκές μελωδίες» των Μπάιρον και Αϊζακ Νέιθαν και τη μουσική παράσταση θεάτρου σκιών του Αθω Δανέλλη «Ο Βύρων στην Ελλάδα»