Crna Gora sprema odbranu od rastućeg broja sajber napada

Zaštita sajber prostora jedan je od prioriteta i interesa Crne Gore, imajući u vidu rusku invaziju na Ukrajinu, ali i pretpostavku da slijede godine visoke nestabilnosti, ocjenio je za Radio Slobodna Evropa(RSE) vojni analitičar iz Beograda Aleksandar Radić.

Konstatujući da sajber napad može da bude, za zemlje kao što je Crna Gora, potencijalni izvor ugrožavanja bezbjednosti, Radić kaže da razaranje jednog državnog informatičkog sistema u bilo kom domenu proizvodi velike troškove i velike neprijatnosti:

"Teško je kasnije nadoknaditi izgubljene informacije, gubi se povjerenje u državni sistem".

Šta se navodi u Strategiji sajber bezbjednosti?

Vlada Crne Gore narednih godina očekuje rast sajber napada, koji bi mogli biti kompleksniji i sa većim posljedicama po funkcionisanje javne uprave. Zato Ministarstvo odbrane planira da početkom sledeće godine formira vojnu rezervu za sajber odbranu.

To je predviđeno Strategijom sajber bezbjednosti od 2022. do 2026. godine koju je objavila Vlada Crne Gore.

"Pojava hibridnih prijetnji, koje sve više zamijenjuju konvencionalne metode ratovanja, sajber prostor postaje dodatno značajan. Neminovna digitalizacija društva otvara vrata zlonamjernim akterima, koji u kontinuitetu pokušavaju da izvrše maliciozne sajber napade, radi ostvarenja različitih ciljeva".

Strategijom je predviđeno trostruko povećanje broja službenika za podršku vojnim operacijama u oblasti hibridne bezbjednosti.

Kada je riječ o slabostima u oblasti sajber bezbjednosti, u Strategiji se navodi da Crna Gora ne posjeduje adekvatne mehanizme za detektovanje sajber prijetnji, kao ni mehanizme za dovoljno brz odgovor, odnosno oporavak od sajber napada.

"Samo jedan odsto zaposlenih javnih službenika prošao je obuku na temu sajber bezbjednosti. Nedostatak eksperata iz oblasti sajber bezbjednosti je prepoznat kao globalan problem, dok je u Crnoj Gori zbog ograničenih ljudskih resursa ovaj problem još izraženiji", ističe se u Strategiji.

Akcionim planom strategije predviđeno je da do 2026. godine taj broj bude povećan na 15 odsto državnih službenika.

Formiranje vojne rezerve za sveobuhvatnu sajber odbranu koja je u Strategiji sajber bezbjednost Crne Gore planirana za početak 2023. godine, predstavlja jedan od zadataka koji NATO savez dodjeljuje Crnoj Gori, kaže vojni analitičar Aleksandar Radić.

Sa ulaskom u NATO otvoreno je pitanje stvaranja rezervnog sastava vojske.

"To znači da će IT stručnjaci, koji budu rezervisti za sajber odbranu, morati da prođu i jedan model vojne obuke. Aktivna rezerva u Crnoj Gori do sada nije profunkcionisala, pa je sajber ratovanje prva oblast u kojoj može da se uradi nešto po pitanju rezervista", kaže analitičar Radić.

Komentarišući sadašnje stanje prema kojem je jako mali broj državnih službenika u Crnoj Gori osposobljen za reakciju na potencijalni izazov u sferi sajber napada, analitičar Radić kaže da je situacija ista i u ostalim zemljama Balkana:

"Jedino sam u Crnoj Gori vidio da se u zvaničnom dokumentu otvoreno priznaje da je samo jedan odsto službenika osposobljeno da reaguje u domenu sajber bezbjednost".

Sajber napadi u Crnoj Gori

Prema analizi Digitalnog forenzičkog centra (DFC) krajem prošle godine Crna Gora je bila najznačajnija meta sajber napada i špijunaže Rusije. Takve aktivnosti su naročito došle do izražaja tokom 2016. i 2017. godine.

"U periodu finalizacije pristupanja NATO-u, koji se preklopio sa parlamentarnim izborima u oktobru 2016. godine, Rusija se značajno aktivirala i intenzivirala svoje prisustvo putem dezinformacionih kampanja ruskih medija, pokušaja puča, kao i sajber napada GRU-a", navodi se u Analizi DFC-a.

Na dan parlamentarnih izbora 16. oktobra 2016. godine, Crna Gora se suočila sa učestalim hibridnim napadima, koji su ciljali sajtove državnih institucija, stranice pro-NATO i pro-EU političkih partija, veb stranice civilnog društva i posmatrače izbora.

Tim naporima, došlo je do obaranja više sajtova ali i stranaka koje su podržavale članstvo Crne Gore u NATO. Osim hibrifdnih napada, istog dana građani su dobijali velikim broj antivladinih poruka, koje su stizale sa nepoznatih brojeva preko društvenih mreža (Facebooka) i preko kanala komunikacije poput Vibera i Whatsappa.

Prema riječima analitičara Radića sajber prijetnje su do juče sagledavane kao nešto što dolazi od strane malicioznih pojedinaca ili kriminalnih i terorističkih organizacija.

Međutim, početkom rata u Ukrajini državne službe su preuzele dominaciju:

"Postoje organizacije koje mogu direktno ili kroz angažovanje ljudi sa strane, vrbovanjem saradničke mreže preduzeti neke akcije u domenu sajber ratovanja", kaže Radić slikovito pojašnjavajući realnost sajber prijetnji:

"Recimo kada Rogozin (Dmitrij, direktor ruske državne svemirske agencije Roskosmos) ili neko njemu sličan priprijeti Crnoj Gori 'Sarmatima' (super teška interkontinentalna balistička raketa) to zvuči opasno. Ali sumnjam da bi u nuklearnom ratu imali na raspolaganju nekog 'Sarmata' za zemlje Balkana. Ali kada je riječ o sajber ratovanju to može da bude dugoročno realan problem jer vjerujem da nam slijede godine visoke nestabilnosti", kaže Radić.

Radić navodi da je veoma teško otkriti odakle dolaze sajber napadim jer se kao baze za napad koriste zemlje sa kojima se teško može uspostaviti komunikacija ili policijska saradnja:

"Kada napad dođe iz neke afričke zemlje tu ste prilično nemoćni. Uvijek postoji prostor odakle može da se izvede napad. Ali je bitno gdje je 'mozak', gdje je onaj koji je osmislio naredbu da se krene u neku akciju. To je onda nova forma rata u kojem granice nisu bitne jer se ratuje u informatičkom prostoru".

Prema podacima Tima za odgovor na računarsko bezbjednosne incidente u sajber prostoru Crne Gore (CIRT) u poslednjih pet godina, odnosno od kada je Crna Gora ostala NATO članica, bilo je više od 2.600 sajber napada, od kojih su dominantni napadi na sajtove i informacione sisteme i slanje zlonamjernih softvera (malvera).