Popis u Crnoj Gori - bez nacije, vjere i jezika?

Pojašnjavajući inicijativu da se na narednom popisu stanovništva u Crnoj Gori izostavi izjašnjavanje građana o identitetskim pitanjima, odnosno da se ne prikupljaju podaci o nacionalnoj i vjerskoj pripadnosti kao i jeziku, direktorica Centra za demokratsku tranziciju (CDT) Milica Kovačević kaže za Radio Slobodna Evropa da je cilj da naredni popis prođe bez političkih tenzija, bilborda, kampanja i promocijom nacionalizma, što je dominiralo tokom popisa 2011. godine.

„Na žalost u Crnoj Gori, od 2011. godine, nacionalizam se nije smanjio nego višestruko povećao i već dugo godina bilježimo tendenciju koja vodi razaranju građanske Crne Gore i podjeli na nacionalne i nacionalističke atare. Taj ambijent je kulminirao u prethodnom periodu i popis bi u narednoj godini mogao da vodi u nekakav ambijent postdejtonske Bosne i Hercegovine sa bizarnim primjerom „dvije škole pod jednim krovom“. To je ilustracija onog što nam može donijeti popis“, kaže Kovačević koja vjeruje da bi izostanak pitanja o naciji, vjeri i jeziku mogao da rastereti građane:

„Ova pitanja nisu obavezna za popis, nisu nam potrebna ni za poređenje sa Evropskom Unijom. Bilo bi pogubno da fokus bude na ova tri pitanja koja su slobodna volja i privatni osjećaj. Cilj popisa treba da bude sprovođenje socijalne i ekonomske politike što su i osnovni problemi građana“.

Inicijativa CDT-a je proslijeđena najvišim državnim zvaničnicima, kao i mandataru za sastav nove vlade.

Demokratski front protiv

Iz savjetničkog tima mandatara Zdravka Krivokapića, koji predstavlja najjači politički savez Demokratski front, su saopštili za dnevni list „Dan“ da je inicijativa CDT-a o izostavljanju identitetskih pitanja iz popisnog lista neprihvatljiva. U timu mandatara tvrde da će se „tokom narednog popisa građani napokon moći slobodno izjasniti o svom identitetu, što im niko svjestan značenja demokratskih načela ne bi smio uskraćivati“.

Demokratska Crna Gora, članica nove vladajuće većine je saopštila da će pitanje popisa biti nezaobilazno predmet usaglašavanja buduće vlade i da se ova partija zalaže za potpunu slobodu opredjeljenja. Socijalistička narodna partija, takođe jedna od članica vladajuće koalicije je ocijenila neprihvatljivim inicijativu o izostavljanju identitetskih pitanja iz popisa.

„Smatramo da građanima Crne Gore treba dati mogućnost da se izjasne o svim važnim pitanjima za jedno društvo u 21. vijeku, među kojima svoje mjesto, svakako, zauzimaju i podaci o naciji, vjeri i jeziku. To je sasvim u duhu savremenih demokratskih načela kojima težimo i ne treba da bude predstavljano kao opasnost po bilo kojeg pojedinca ili grupu“, kaže se u saopštenju.

DPS ćuti, manjinama neprihvatljivo

U sada opozicionoj Demokratskoj partiji socijalista smo pokušali da dođemo do sagovornika koji bi prokomentarisao inicijativu CDT-a, međutim niko od kontaktiranih sagovornika nije želio da se određuje o ovom pitanju.

U opozicionoj Socijaldemokratskoj partiji, građanskoj stranci koja pripada procrnogorskom bloku, smatraju da, od okončanja parlamentarnih izbora politički ambijent ide u pravcu davanja prioriteta nacionalnim, etničkim i vjerskim temama. Visoki funkcioner SDP-a Ivan Vujović kaže da bi se to moglo desiti i na popisu:

„Jasna je aspiracija, kao i u vrijeme parlamentarnih izbora miješanje sa strane i uticaj Srpske pravoslavne crkve, da se pitanje popisa instrumentalizuje i da se Crnogorci kao jedan od državotvornih naroda pokušaju negirati i osporiti“.

Kada je riječ o strankama manjinskih naroda, Albanska lista na čijem je čelu Nik Đeljošaj još nije razmatrala inicijativu da se na popisu izostave pitanja o etničkoj i religijskoj pripadnosti, saopšteno je RSE.

Inicijativa CDT nije prihvatljiva za poslanika albanske nacionalne partije Forca Genci Nimanbegu, niti za Bošnjačku stranku:

“Smatramo da na osnovu podataka sa popisa manjinski narodi ostvaruju svoja prava zagarantovana Ustavom. Vjerujemo da će nova vladajuća većina uz pomoć nevladinog sektora, medija i drugih državnih institucija popis stanovništva sprovesti u duhu slobodnog izražavanaja. Nikako ne smije doći do bilo kakvog uticaja ili zloupotrebe na popisu posebno u dijelu izjašnjavanja oko nacije, vjere i jezika”, kazao je RSE portparol Bošnjačke stranke Adel Omeragić.

Reakcije u Srbiji

Iz Srbije je više puta saopštena zainteresovanost za popis koji u Crnoj Gori treba da se sprovede naredne godine. Predsjendik Srbije Aleksandar Vučić je rekao (31.08) da je „za Srbiju najvažniji popis koji će se obaviti sledeće godine, odnosno da se ne smanji broj Srba u Crnoj Gori, jer tada možemo da kažemo da smo mirnim djelovanjem uspjeli da pomognemo svom narodu“.

„Meni je važno što se podigao srpski narod u Crnoj Gori da štiti svoja identitetska prava i to je ono što smo kao država pomogli, sa najvećom sumom novca srpskim organizacijama“, rekao je Vučić dan poslije parlamentarnih izbora u Crnoj Gori koji su održani 30. avgusta.

Šta piše u dokumentima Evropske unije

U propisima Evropske unije (EU) o popisu stanovništva nema pitanja koja se odnose na naciju, vjeru i jezik, ali se ostavlja prostor zemljama članicama da samostalno odluče hoće li ih uvrstiti u svoj popis.

“Regulativa EU koja definiše pitanje popisa ne uključuje kao sastavni dio ispitivanje i izjašnjavanje o nacionalnom, vjerskom ili jezičkom određenju, ali i ne osporava svoje članice da takve podatke prikupljaju ukoliko to prepoznaju kao svoj interes”, saopštila je za Radio Slobodna Evropa (RSE) direktorica MONSTAT-a (Uprave za statistiku Crne Gore) Gordana Radojević.

To potvrđuje Uredba Evropskog parlamenta i Savjeta o popisu stanovništva i stanova (Uredba), koja među obaveznim temama popisa ne navodi vjeru, naciju ili jezik.

Iako ne postoje striktna pravila vezana za izjašnjavanje o nacionalnosti, vjeri ili jeziku tokom popisa stanovništva u EU, mnoge države članice ta pitanja uopšte ne postavljaju svojim građanima, kaže Darko Brkan iz sarajevske organizacije “Zašto ne?”, koja se bavi monitoringom popisa.

U razgovoru za Radio Slobodna Evropa (RSE), Brkan objašnjava da se zemljama koje ta pitanja ipak uvrste u popis, preporukama EUROSTAT-a (Kancelarije za statistiku Evropske unije) koja nadgleda i dijelom sprovodi popise, sugeriše da ona trebaju biti fakultativna, ukoliko se postavljaju.

“U suštini se inicijalno i u svim drugim preporukama navodi da pitanja koja su privatne prirode, kao što su etnicitet i vjerska pripadnost, ne bi trebalo postavljati na popisima”, navodi Brkan i dodaje da većina članica EU generalno prihvata preporuke i ne uključuje ih u popis stanovništva.

Ko su izuzeci?

Izuzeci su, dodaje, zemlje gdje je etnička pripadnost dio političkog miljea, ali u tim slučajevima pitanja o nacionalnosti, religijskoj pripadnosti ili jeziku imaju fakultativan karakter.

“Takvi izuzeci su, na primjer, Irska ili Belgija, gdje pitanje etniciteta ili vjeroispovijesti ima, nazovimo to 'ustavni karakter'. Zato se uvijek u Irskoj sa pažnjom očekuju odgvori na pitanje o vjeroispovijesti, dok se u Begiji više bave etničkim pitanjem”, kaže Brkan.

U istraživanju podgoričkog Centra za demokratsku tranziciju (CDT), među zemljama koje tokom popisa ne prikupljaju podatke o nacionalnoj i vjerskoj pripadnosti su Francuska, Italija, Danska, Švedska, Norveška, Finska, Belgija, Holandija, Luksemburg, Austrija, Island, i druge.

Van EU, neke od država koje ne prikupljaju podatke o vjerskoj pripadnosti su i Sjedinjene Američke Države, Kanada i Rusija, navodi CDT.

Kako to rade u ostalim zemljama Zapadnog Balkana?

Prema Brkanovim riječima, među zemljama na Zapadnom Balkanu samo Slovenija na popisu nema pitanja o vjerskoj ili nacionalnoj pripadnosti.

Povodom sumnji da bi se bez popisa nacionalnosti doveli u pitanje status i prava manjina, sagovornik RSE podsjeća da preporuke iz oblasti zaštite ljudskih prava upućuju da se prava manjina ne uslovljavaju njihovom brojnošću.

“Manjinska prava moraju biti zagarantovana u svakoj državi bez obzira na brojeve njihovih pripadnika. Oni su manjine jer nemaju brojnost, i njihova prava bi trebala biti zagarantovana njihovim postojanjem i organizovanjem u neke zajednice, a ne time koliko ih ima. Tako da i te sumnje padaju u vodu, ako želimo da poštujemo preporuke i pravila modernog društva, bar što se popisa tiče”, konstatuje Brkan.

On smatra da prošlost utiče na odnos prema popisu pitanja nacije i vjere.

“Cijeli region ima recentnu prošlost koja je vrlo opterećena etničkom i vjerskom pripadnošću, a popisi imaju tendenciju da povećavaju tenzije”, ocjenjuje Brkan i navodi primjere u Sjevernoj Makedoniji gdje nije završen poslednji popis jer je, kako kaže, bio opstruiran zbog važnosti brojeva etniciteta.

Navodi i da u Bosni i Hercegovini, zbog pitanja etničke i vjerske pripadnosti, nije na vrijeme donesen zakon kako bi se popis mogao sprovesti u evropskom ciklusu 2011, pa je umjesto toga održan 2013.

“Bilo je to uz velike probleme i čak duplu objavu rezultata, od strane dvije statističke institucije, koji se međusobno razliku, tako da čak nemamo ni jedinstvene podatke o popisu”, podsjeća Brkan i ocjenjuje da na popis i pitanje etniciteta i vjere koje otvara, nisu imune ni ostale zemlje u regionu.

Države zapadnog Balkana su članice Ujedinjenih nacija, time i Ekonomske komisije UN za Evropu (UNECE), koja objavljuje preporuke za popise u evropskim zemljama kroz Konferenciju evropskih statističara (CES). U preporukama UNECE-a za 2020, pitanja o nacionalnosti, religiji i jeziku se navode kao „teme koje nisu od suštinskog značaja“ za popis.