Qırımda FSB tarafından öldürilgen Rahimovnıñ davası: «Er şey gizlidir»
Qırımnıñ Aqmescit rayonında mayısnıñ 11-nde Rusiye quvetçileri Özbekistan vatandaşı Nabi (Ayub) Rahimovnı tintüv vaqtında atıp öldürdi. Resmiy versiyağa köre, erkek «qıdıruvğa ilân etilgen halqara terror teşkilâtınıñ azası olıp», FSB hadimlerine qarşı ateş açqan. Mayısnıñ 12-nde Rusiye nezaretinde olğan İçki rayon mahkemesi Rahimovnıñ apayını Sohiba Burhanovanıñ memleketten çıqarımasına qarar berdi. Sohiba Burhanova çetel vatandaşı ya da vatandaşlıqsız şahıs tarafından Rusiyege kiriş qaidelerini ya da bulunuv rejimini bozğanında (Rusiye Memuriy bozuv kodeksiniñ 18.8 maddesiniñ 1.1 qısmı) qabaatlana. Şimdi qadın Krasnodar ülkesinde Rusiye İİN çetel vatandaşlari içün muvaqqat tutuv merkezinde. Rahimov ve Burhanovanıñ çağına yetmegen eki balası reabilitatsiya merkezindeler.
Bunıñ aqqında alıp barıcı Taras İbragimov Qırımlı advokat Edem Semedlâyev ve Qırımlı imam Dilâver Halilov ile Qırım.Aqiqat Radiosınıñ yaynında laf etti.
– Edem, tahqiqat komitetiniñ sizge ve soylarğa taba bir adım atfcağını beklediñizmi? Yoqsa naaşnıñ berilmeycigi belli edi?
Semedlâyev: Kimse iç bir kimsege taba adım atmaycaq. Şimaliy Kavkaznıñ tecribesini bilemiz. Quvetçiler, başta mahkemeden evel tibbiy ekspertiza keçirilgeni içün naaşnı berip olamağanları aqqında resmiy cevap berdi. Amma iyünniñ soñunda naaşnıñ berilmesi aqqında tekrar muracaatqa tahqiqatçıdan başqa cevap aldıq: Nabi Rahimovnıñ terroristik faaliyetinen oğraşqanı ya da oğraşmağa tırışqanı belli olğanı içün qanun onıñ naaşını bermemege izin bere.
– Quvetçiler bunen bağlı nasıldır bir tahqiq etelermi?
Semedlâyev: Teessüf ki, apayı şaat olğanı içün vesiqalarnı bizge kimse bermey. Çünki şaatlarnıñ dava materiallarınen tanışmağa aqqı yoq. Elbette, biz imayeciler olaraq onıñ statusını deñiştirmek tırışamız, amma şimdilik bir şey daa deñişmedi. Davanen bağlı er angi malümat biz içün gizili. Amma biz episi bir bir şey yapmağa tırışacaqmız. Tecribe köstere ki, quvetçiler bu kategoriyadaki davalarnı ya da gizlemege, ya da türlü cevaplar uydurıp soylarğa nasıldır malümt bermemege tırışalar. Mına bu eleslete – er şey o qadar gizli. Quvetçilerniñ qanunsız areket etkenleri aqqında tüşünceler bar.
– Sizce, nasıl manada?
Semedlâyev: Nabi Rahimovnıñ tirengeni içün öldürilmegeni manasında. Böyle tüşünceler ortağa çıqa, amma iç bir delilimiz yoq. Bu sebepten adaletli tahqiqatnı ve cinayet davasınen çalışmaq içün musaade talap etemiz. Aydı, insan tirendi deyik, biz ise imayeciler olaraq buña emin olayıq. Er şey pek qolay: er angi ameliyat ya da tahqiqat tedbirlerini quvetçiler videoğa qayd eteler. Nabi Rahimovnıñ tirengeni, çıqmağa red etkeni ve da abir şey anda qayd etilgen kibi olsa edi er şey belli olur edi, amma böyle video yoq.
– Mudafaa tarafınıñ nevbetteki areketleri ne olacaq?
Semedlâyev: Elbette Tahqiqat komitetiniñ qararlarını temiz etecekmiz. Başta yerli seviyeden başlaycaqmız, netice olmasa, halqara mahkemelerge muracaat etecekmiz. Biz içün Nabi Rahimovnıñ apayınıñ mevamı pek müim: eger o soñuna qadar ketmege azır olsa, biz imayeciler olaraq, oña mıtlıqa yardım etecekmiz.
– Şimdi o Krasnodar ülkesinde Rusiye İİN çetel vatandaşlari içün muvaqqat tutuv merkezinde.Özüni nasıl is ete?
Semedlâyev: Alı qanaatlendirici. Elbette, bir insan içün bu pek büyük şok: bir qoratna bar, balalar, qorantanı baqqan baba ve aqay, ve bir kün saba, bir ande o terrorcılıqnen qabaatlanğanı ve şu yerde öldürilgeni aqqında haber kele. Özüni isr, az qala şu künü sürgün etmege qarar çıqaralar, 16 yaşındaki balasını ise tahqiqatçi tefqif etüvnen tehdit ete. Balalarnı yetim hanege yerleştirecek olalar. Ve bütün bular bir ande Sohiba Burhanovanıñ başına kele.
– Mayısnıñ 28-nde İnsan aqları Avropa mahkemesi Rusiyege Sohiba Burhanovanıñ şikâyeti baqılğan zaman Özbekistanğa sürgün etmege yasaq etti. Sebep, anda iskencelerge oğratıla bile. Advokat Darya Treninanıñ aytqanına köre, neticede qadın çetel vatandaşlari içün muvaqqat tutuv merkezinde eki yılğa qadar tutula bile. Amma imayeciler sürgün etüv qararını lâğu etip olsalar bile, Rusiyeden Sohiba Burhanova içün sığınaq berilmesine irişip olamazlar.
Semedlâyev: Yıllar devamında merkezde tutulmamasına irişmege tırışacaqmız, çünki bu da ükümsiz olsa bile, amma azatlıqtan marum etüv. İnsan aqları Avropa mahkemesi şikâyetni ne zaman baqacağı belli degil – bu bir, üç, beş yıl ola bile. Sohibanıñ ise çağına yetmegen balaları bar. Bu merkez – tikenli telnen ve yüksek qoralarnen qoralanıp alınğan yerdir, anda barak tipli binalar, pencrlerde ise çabaqlar. İnsanlar anda serbest areket etip olamaylar, anda cedvel bar: ne zaman aş berile, ne zaman kezmek mümkün ve ilâhre. Bağ yoq, telefon bermeyler. Bu tahqiqat tevqifhanesi degil, amma bu da azatlıqtan marum etüv. Bugünde Sohiba eñ soq balalarını ve aqayınıñ naaşını qasevet ete.
– Sağ oluñız. Dilâver, ne içün İslâm adetleri ceetinden ölgenni eñ qısqa müddet içinde defn etmekniñ müim olğanını añlatsañız.
Halilov: İslâm dininiñ qanunlarına köre, merhum 24 saat içinde defin etilmeli – bu eñ müimidir. Merhum 24 saat içinde defin etilmyese, günâh ölgen yerine tüşe. Yani, bu köyde yaşağan musulmanlar günâh içindeler. Amma, bu köy sakinleri nasıldır sebeplerden merhumnı defin etip olamasalar, bu günâh diger köylerniñ ve neticede bütün musulmanlarıñ üstüne tüşe. Şimdi bu qanunlar endi bir aydan ziyade yerine ketirilmey, çünki bir naaşnı alıp olamaymız. Başta tahqiqat kete dep ayttılar, şimdi terrorcılıqnen qabaatlaylar. İnsannı adetlerge köre defin etmek kerek. Adamlar naaşnı bekleyler, er kün menden soraylar.
–Kiçik bir malümat: 2010 senesi Özbekitsan milliy telükesizlik hızmeti Nabi Rahimovğa qarşı cinayet davasını açtı. O, 1990-1998 seneleri devamında Rusiyede ve Özbekistanda yasaq etilgen "Hizb ut-Tahrir" teşkilâtınıñ azası olğanınen şübeli sayıla edi. 2013 senesi Rusiyeniñ mahsus hızmetleri Rahimovnı yaqaladı ve Vatannına ekstradatsiya etmege tırıştılar, amma 2014 senesi yazda o, İnsan aqları Avropa mahkemesine muracaat etti. Anda oña 17 biñ yevro tazminat ödenilmesine qarar çıqardılar. Dilâver, siz Nabi Rahimovnı şahsen tanıy ediñizmi?
Halilov: Ebet, 2016 senesinden. O, 2015 senesi köçti, amma şu vaqıt o tevqifli edi. Qırımğa kelgende, men onı lafazan, er kesnen yahşı munasebetlerden olğan, er keske yardım etken bi ralam kibi tanıdım. Qomşular başından oña yardım ete ediler. O, milletke köre adamlarnı ayırmay edi: mında em ruslar, em ukrainler bar, er kesnen laf ete edi. Yani, er kes onı yahşı bi radam kibi tanıy edi. Adamlar o terrorcı olğanına inanmaylar. Kimerde para qazanmaq içün kete edi. O pitelernen oğraşa edi. Biz kibi adiy bi radam edi. Adamlar onı unutıp olamaylar, alâ daa körüşkende onıñ davası akqında laf eteler.
MALÜMATNAME: Mayısnıñ 11-nde İçki rayonınıñ Yanış Taqıl (Zavetnoye) köyünde tintüvden soñ Nabi Rahimovnıñ ömür arqadaşı Sohiba Burhanova ve 15 yaşında oğulları Taqyuddinni tapıp olamağan ediler. Faaller, qadınnı İçki rayonındaki Rusiye İç işler nazirliginiñ migratsiya meseleleri bölügine alıp ketkenler, dep bildirgen edi.
Mayısnıñ 11-nde saba faaller Qırımda İçki rayonınıñ Yanış Taqıl (Zavetnoye) köyünde Ayub Rahimovnıñ evinde keçirilgen tintüv aqqında bildirdi.
Daa soñra «Qırım birdemligi» cemaat birleşmesi Aqmescit civarındaki Dubki köyünde daa bir tintüv başlandı, dep bildirdi. Anda İçki rayonı Yanış Taqıl (Zavetnoye) köyündeki evinde tahqiqat tedbirleri keçirilgen Ayub Rahimov buluna, dep tahmin etilgen edi.
Qırım ve Aqyardaki Rusiye Tahqiqat komitetiniñ idaresi «uquq qoruyıcı organları hadimleriniñ ayatına qast etkeninden» şübheli sayılğan 49 yaşında Aqmescit sakinine qarşı cinaiy dava açıldı, dep bildirdi. Müessise, erkek «operativ vazifede» olğan FSB hadimlerine qarşı ateş açtı, dep bildirdi.
Şübheliniñ adı ve soyadı, adiseniñ tafsilâtları Tahqiqat komiteti tarafından aydınlatılmay.
Qırım Muhtar Cumhuriyeti ve Aqyar prokuraturası, Özbekistan vatandaşı Ayub (Nabi) Rahimovnıñ Aqmescit civarındaki Dubki köyünde öldürilüviniñ tafsilâtlarını bilmek içün «kerekli tedbirler» alına, dep bildirdi.
(Metinni Vladislav Lentsev azırladı)