Гилгит-Балтистондаги жамоалар ривожланишнинг кечикиши учун Покистонни жавобгарликка тортмоқда

Покистон томонидан бошқариладиган Гилгит-Балтистон (ПоГБ) асосий ривожланиш лойиҳаларининг кечикиши туфайли жамоатчиликнинг тобора кучайиб бораётган хавотирига дуч келмоқда. Аксарият маҳаллаларда аҳолининг кундалик ҳаёти ва хўжалик фаолиятига таъсир кўрсатувчи зарурий хизматлар, жумладан, электр энергияси, интернет ва мобил алоқа тармоқлари тез-тез ишдан чиқаётгани айтилмоқда. Лойиҳаларнинг узоқ давом этиши ва харажатларнинг ошиб кетиши аҳолининг норозилигига сабаб бўлди, бу эса намойишларга ва шаффофликни ошириш ҳамда давлат хизматларини ўз вақтида кўрсатишга чақириқларга сабаб бўлди. Ҳарбий компаниялар томонидан бошқариладиган лойиҳалар сезиларли кечикишларга дуч келди, бу эса минтақада ҳисобдорлик ва лойиҳаларни янада самарали бошқаришга бўлган талабларнинг кучайишига олиб келди.

2025 йил бошида Ҳунза водийси аҳолиси фавқулодда электр узилишларига норозилик билдириш учун Покистон ва Хитой ўртасидаги асосий савдо йўли бўлган Қорақурум автомагистралини (ККҲ) тўсиб қўйган эди. Уларнинг сўзларига кўра, электр таъминоти кунига 20 соатгача узилган. Намойишчилар ҳукуматдан иссиқлик генераторларини ишга туширишни ёки минтақадаги тўхтаб қолган гидроэнергетика лойиҳаларини тезлаштиришни талаб қилди. Намойиш савдо ва туризмга таъсир кўрсатган қишнинг совуқ шароитига қарамай, бир неча кун давом этди, юк машиналари ва сайёҳлар ҳафталаб тўхтаб қолишди.

Одамлар ўртасидаги ғазаб ва норозилик ПоГБдаги фақат битта водий билан чекланиб қолмайди. 2025 йил ўрталари ҳолатига кўра, маҳаллий ассамблеядаги қонун чиқарувчилар вилоятнинг кўплаб ҳудудларида кунига 8 соатдан 12 соатгача режадан ташқари узилишлар кузатилганини тан олишди. Мухолифатчилар сурункали энергия инқирози қиш билан чекланиб қолмасдан, энди ёзга чўзилишини таъкидладилар. Уларнинг таъкидлашича, бу нафақат мавсумий муаммоларни, балки чуқурроқ нотўғри бошқарувни акс эттиради. Минтақада етарли сув таъминоти туфайли бир нечта йирик ривожланиш лойиҳалари, жумладан, гидротехник тўғонлар ваъда қилинган, аммо ПоГБдаги аксарият уй хўжаликлари совуқ ва қоронғи бўлиб қолмоқда.

Натижада, иложсизлик ва умидсизлик туфайли маҳаллий реакциялар норозиликлардан ташқарига чиқди. Масалан, ҳозир Скарду ва Хунза хонадонларида қуёш энергияси тизимлари ўрнатилмоқда, бу эса уларнинг ишламай қолган гидроэнергетика тармоғига қарамлигини камайтиради. Бу ўзгариш заруриятни ҳам, мослашувчанликни ҳам акс эттиради, лекин одамлар Покистон давлатининг асосий муаммоларини ҳал қилиш қобилиятига қанчалик кам ишонишини ҳам кўрсатади.

Жамоатчиликнинг аксарият ғазаби Буюк Британиядаги кўплаб тўхтаб қолган электр ва инфратузилма лойиҳалари Покистон ҳарбийлари ёки хавфсизлик идораларига тегишли фирмаларга берилганлиги билан боғлиқ. Маҳаллий аҳолининг таъкидлашича, бундай компаниялар йирик шартномаларни очиқ танловсиз ва тендерсиз қўлга киритади. Ваҳоланки, вилоят ва маҳаллий пудратчиларга камдан-кам ҳолларда имконият берилади. ПоГБда кўп учрайдиган шикоятлардан бири: "Биз солиқ тўлаймиз ва шунга қарамай қоронғида қоламиз."

Баъзи ҳолларда шартномалар қўлдан-қўлга ўтиб кетади: ҳарбий компания катта шартномани ютиб олади ва кўп ўтмай уни таниқли хусусий компанияга қайта сотади. ПоГБга асосланган фуқаролик жамияти фаолларининг таъкидлашича, бу жамоатчилик назоратидан ҳимояланган чайқовчилар тармоғини яратади. Шаффофлик кам бўлгани учун барча даъволарни текшириш қийин. Шунга қарамай, кечикишлар, ортиқча харажатлар ва етказиб беришнинг ёмонлиги Исломободнинг босиб олинган минтақани нотўғри бошқаришда тизимли муаммони кўрсатади.

Аҳоли лойиҳаларга миллионлаб, баъзан миллиардлаб рупий сарфланаётгани, бироқ электр энергияси мунтазам бўлмаётганидан шикоят қилмоқда. Иситиш ёки сув иситиш каби асосий эҳтиёжлар баланд тоғли, совуқ водийларда кундалик муаммога айланади. Бизнес оммавий равишда курашади ва маҳаллий иқтисодиётнинг муҳим қисми бўлган туризм энг юқори мавсумларда ёмон зарар кўради. Буларнинг барчаси минтақанинг Покистон ҳарбий муассасаларига бўлган ишончини йўқотишига сабаб бўлмоқда.

Бундан ташқари, ушбу аянчли бошқарув муваффақиятсизлигининг ижтимоий ва иқтисодий оқибатлари ПоГБда чуқур. Оилалар овқат пиширишга, уйни иситишга, хонани ёритишга қийналадилар. Мактаблар ва клиникалар кўпинча ёпиқ бўлади ёки кунига бир неча соат ишлайди. Узоқ водийларда алоқа учун жуда муҳим бўлган мобил телефонлар ва 4G интернети юкламадан халос бўлиш пайтида тез-тез ўчиб қолади. Бу изоляцияни кучайтиради ва минтақада ишлаш, таълим олиш ёки оддий мулоқот қилиш имкониятларига зарар етказади. Намойишчилар норозилик билдирганда, маҳаллий ҳокимият органлари камдан-кам ҳолларда аниқ муддатлар ёки тушунтиришлар беради.

Шу билан бирга, бу ноқулайлик иқтисодий тебраниш таъсирига эга. ККҲ бўйлаб савдогарлар, жумладан, кичик корхоналар, меҳмонхоналар ва ташувчилар йўллар тўсиб қўйилганда катта йўқотишларга дуч келишади. Сайёҳлар эрта кетишади ёки ПоГБга ташриф буюришни бутунлай тарк этишади. Юк машиналари йўлда қолиб кетиб, чекка ҳудудларга етказиб бериш ва етказиб бериш кечикмоқда. Бузилиш аҳолининг турмуш тарзига путур етказади ва ушбу чекка ҳудудларнинг шундоқ ҳам заиф иқтисодий асосини емиради.