عقلانیت = محاسبه و «پر شکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ»
مجتبی لطفی
این جمله رهبری که اخیرا ایراد شده قابل دقت است:« بعضی ها اسم عقلانیت و عقل را می آورند اما منظورشان ترس، انفعال و فرار از مقابل دشمن است در حالی که فرار کردن و ترسیدن عقلانیت نیست. ترسوها حق ندارند اسم عقلانیت را بیاورند زیرا عقلانیت به معنای محاسبه است.»
تعریف عقلانیت به محاسبه، قاعدتا محاسبه هزینه و فایده است و اینکه گاهی هزینه، به تمام معنا ضرر و خسران در پی دارد. خسران را جایی می گویند که کسی کل سرمایه خود را به باد دهد چنان چه در سوره والعصر آمده: انّ الانسانَ لفی خُسر.
در آستانه شهادت امام حسن(ع) هستیم. اینجا بخش‌هایی از کتاب صلح امام حسن تالیف شیخ آل یاسین با ترجمه آیت الله خامنه‌ای را ذکر می‌کنم:
الف: امام حسن صلح کرد، که ترسو نبود « جهاد او جالبترین و در عین حال دردناکترین نوع جهاد و دارای وسیع ترین و طولانی ترین رنجها بود…امام در جهادش و در صبرش و در فداکاریش از همه مردم برتر بود» ص ۲۶۸ـ ۲۶۷
ب: امام حسن با محاسبه وارد گفتگو با معاویه شد « این بررسی ها و محاسبه های وسیع بود که قاعده و پایه تصمیمات آینده امام حسن را در مورد خود و دشمن پی ریزی کرد… انتظار می رفت که این برخورد تاریخی بیش از مبادلات کتبی و گفتگوهای رسمی، آنان را به یکدیگر نزدیک کند» ص ۴۰۲ و ۴۰۵
ج: امام با محاسبه= عقلانیت، و بررسی وضع موجود، سرانجام به صلح تن داد و معاویه را غافلگیر ساخت « در این صورت چه ایرادی می توان گرفت اگر صلح را بر طبق نقشه حساب شده خود امضا کند؟ نابسامانی وضع او در نخستین صحنه و امیدواری به نتایج صحنه دومین، صلح را در نظر او موجه می ساخت.» ص ۳۴۲
د: و در نتیجه «صلح بذری بود که از اعماق مصالح اسلام و هم از متن وحی مایه می گرفت و تصدیق کنیم که امام حسن پس از گذشت مدتی کمتر از یک قرن در چهره حریف فاتح و غالبی نمودار شد که رقیب خود را شکست داده است. گامهای موفق، سیاست متصاعد و پیشتاز، در عین آرامش و فروتنی و استتار و در زیر پرچم اصلاح و مسالمت و حفظ جانها. و راستی مگر عظمت جز این چیز دیگری است؟!»ص ۴۰۳
پ.ن: و مگر بر همین اساس نبود که حداقل در دو مورد یعنی جنگ و برجام، از یکی به نوشیدن جام زهر و از دیگری نرمش قهرمانانه تعبیر شد زیرا عقلانیت= محاسبه چنین حکم می کرد؟!
اگر با محاسبه وضع موجود(هزینه=خسران) به عنوان یک قاعده با فکت‌های مختلف در تاریخ دور و معاصر، امروزه بتوان چشم اندازی برای گفتگو و صلح ترسیم نمود، دیری نمی پاید که آیندگان به جای «ترس»، از آن به «عظمت» یاد می کنند.
یادآوری اینکه آقای خامنه‌ای برای ترجمه کتاب صلح الحسن شیخ آل یاسین(چاپ اول ۱۳۴۸) زیر تیتر معنادار: «پر شکوه ترین نرمش قهرمانانه تاریخ» را برگزیده است و در مقدمه نیم صفحه‌ای خویش، این اثر را جامعترین و مستدل‌ترین کتاب در باره صلح امام حسن برشمرده است. و چه لازم که طرفداران تنش و جنگ و نه جنگ ، نه صلح، این کتاب را بخوانند.