Kρυπτονομίσματα: Ευκαιρία ή απειλή;

Η γοητεία των κρυπτονομισμάτων δεν δείχνει σημάδια εξασθένησης. Με την ψήφιση του νόμου για τα επονομαζόμενα σταθερά κρυπτονομίσματα (stablecoins) – του Guiding and Establishing National Innovation for US Stablecoins (GENIUS) – τον Ιούλιο του 2025, οι νομοθέτες των ΗΠΑ έδειξαν ότι τα κρυπτονομίσματα ήρθαν για να μείνουν. Αλλά ένα άβολο ζήτημα παραμένει άλυτο: είναι τα κρυπτονομίσματα μια γνήσια καινοτομία ικανή να υπηρετήσει το κοινό καλό ή μια κερδοσκοπική απειλή για την οικονομική και κοινωνική σταθερότητα;

Φυσικά, δεν είναι όλα τα κρυπτονομίσματα ίδια. Τα μη υποστηριζόμενα, όπως το bitcoin ή το ethereum, δεν έχουν υποκείμενα περιουσιακά στοιχεία και αντλούν την αξία τους αποκλειστικά από την πεποίθηση των ανθρώπων ότι έχουν. Αλλά τα υποστηριζόμενα κρυπτονομίσματα, συμπεριλαμβανομένων των stablecoins, προσπαθούν να σταθεροποιήσουν την αξία τους μέσω της κατοχής πραγματικών περιουσιακών στοιχείων, όπως δολάρια ή κρατικά ομόλογα.

Παρ’ όλα αυτά, τα ίδια δύο ερωτήματα ισχύουν και για τις δύο κατηγορίες: είναι βιώσιμα; Και, αν ναι, ωφελούν την κοινωνία; Αν είναι νωρίς για να είμαστε βέβαιοι σχετικά με την απάντηση στο πρώτο ερώτημα, το δεύτερο ερώτημα πρέπει να απαντηθεί με ένα ηχηρό «όχι». Η καινοτομία στα κρυπτονομίσματα αναμφίβολα έχει ορισμένα πολύτιμα χαρακτηριστικά – συμπεριλαμβανομένων εφαρμογών που βασίζονται σε blockchain, έξυπνων συμβολαίων και αποκεντρωμένης χρηματοδότησης –, αλλά ο πολλαπλασιασμός των ιδιωτικών ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων έχει επίσης διευρύνει το χάσμα μεταξύ ιδιωτικών και κοινωνικών συμφερόντων.

Μια καθαρή φούσκα

Το bitcoin είναι το αρχέτυπο ενός μη υποστηριζόμενου κρυπτονομίσματος χωρίς εγγενή αξία. Η αποτίμησή του αντιπροσωπεύει αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν καθαρή φούσκα: θα καταρρεύσει αν εξατμιστεί η εμπιστοσύνη. Αλλά δεν σκάνε όλες οι φούσκες αμέσως. Ο χρυσός τυγχάνει διαπραγμάτευσης εδώ και χιλιετίες σε τιμές πολύ πάνω από τη «θεμελιώδη» αξία του. Ωστόσο, η Ιστορία προσφέρει πολλά παραδείγματα φούσκας που κατέληξαν σε καταστροφή.

Θα μπορούσε το bitcoin να γίνει ο νέος χρυσός; Πιθανώς. Αλλά η αξία του θα μπορούσε επίσης να μειωθεί στο μηδέν. Πολύ λίγα από τα εκατοντάδες χιλιάδες κρυπτονομίσματα που έχουν αναδυθεί θα επιβιώσουν. Θα ήταν τρέλα για τις εποπτευόμενες τράπεζες ή τις ασφαλιστικές εταιρείες (των οποίων οι ζημιές συχνά βαρύνουν τους φορολογουμένους) να κερδοσκοπούν σε μεγάλο βαθμό σε τέτοια περιουσιακά στοιχεία χωρίς αυστηρές κεφαλαιακές απαιτήσεις.

Οι κοινωνικές ζημιές που προκύπτουν από τα μη υποστηριζόμενα κρυπτονομίσματα είναι πιο ξεκάθαρες. Σε αντίθεση με την παραγωγική ανάληψη κινδύνων – όπως η έρευνα για εμβόλια ή νέες τεχνολογίες –, η κερδοσκοπία σε ψηφιακά tokens δημιουργεί μικρό δημόσιο όφελος και προκαλεί ποικιλία ζημιών.

Ενα άλλο πρόβλημα είναι το έγκλημα. Το bitcoin και παρόμοια περιουσιακά στοιχεία είναι διαβόητα για τη διευκόλυνση της φοροδιαφυγής, του ξεπλύματος χρήματος και της παράνομης χρηματοδότησης.

Τα σταθερά κρυπτονομίσματα (stablecoins) σχεδιάστηκαν ως απάντηση στην αστάθεια των άλλων κρυπτονομισμάτων. Συνδέοντας την αξία τους με το δολάριο ή άλλα ασφαλή περιουσιακά στοιχεία, υπόσχονται τα καλύτερα και των δύο κόσμων: την αποτελεσματικότητα των ψηφιακών tokens και τη σταθερότητα του παραδοσιακού χρήματος. Με την πρώτη ματιά, αυτό φαίνεται σαν πρόοδος. Αλλά η οικονομική ιστορία είναι γεμάτη από υποτιθέμενες ασφαλείς καινοτομίες – αμοιβαία κεφάλαια χρηματαγοράς, δομημένους τίτλους, παράγωγα στεγαστικών δανείων – που φύτεψαν τους σπόρους των μεταγενέστερων κρίσεων.

Τα σταθερά κρυπτονομίσματα μπορεί να κάνουν το ίδιο. Οι υποστηρικτές αντιτείνουν ότι τα σταθερά κρυπτονομίσματα υποστηρίζονται πλήρως από μετρητά, τραπεζικές καταθέσεις, έντοκα γραμμάτια ή αμοιβαία κεφάλαια χρηματαγοράς και ότι αυτά τα αποθεματικά ελέγχονται τακτικά. Ωστόσο, πρόσφατα επεισόδια θέτουν υπό αμφισβήτηση τέτοιες διαβεβαιώσεις. Το tether, το μεγαλύτερο σταθερό κρυπτονόμισμα, τιμωρήθηκε με πρόστιμο για ψευδή παρουσίαση των αποθεματικών του και δεν έχει υποβληθεί ποτέ σε πλήρη ανεξάρτητο έλεγχο.

Τέλος, το μοντέλο «στενού τραπεζικού συστήματος» των stablecoins – που κατέχει μόνο ασφαλή περιουσιακά στοιχεία όπως τα ομόλογα του Δημοσίου – έχει συστημικές επιπτώσεις. Εάν οι καταθέσεις μεταναστεύσουν από τις τράπεζες στα stablecoins, ποιος θα παρέχει δάνεια σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά;

Τούτων λεχθέντων, τα σταθερά κρυπτονομίσματα αποκαλύπτουν μια θεμιτή ζήτηση για πληρωμές που είναι ταχύτερες, φθηνότερες και προγραμματιζόμενες (που σημαίνει ότι μπορούν να εκτελούνται αυτόματα όταν πληρούνται οι συμβατικοί όροι). Ο ανταγωνισμός για την κάλυψη αυτής της ζήτησης φέρνει αντιμέτωπες τρεις μορφές ψηφιακού χρήματος: αποκεντρωμένα κρυπτονομίσματα, ιδιωτικά χρηματοδοτούμενα νομίσματα που εκδίδονται από εταιρείες, όπως το libra του Facebook, και κρατικά υποστηριζόμενες ψηφιακές εκδόσεις εθνικού χρήματος, οι οποίες μπορεί να λάβουν τη μορφή συμπράξεων δημόσιου – ιδιωτικού τομέα (Pix της Βραζιλίας, Unified Payments Interface της Ινδίας) ή ψηφιακού νομίσματος κεντρικής τράπεζας.

Δυστυχώς, εάν ψηφιστεί ο Νόμος για τη Σαφήνεια της Αγοράς Ψηφιακών Περιουσιακών Στοιχείων των ΗΠΑ, οι ΗΠΑ θα έχουν βάλει χειροπέδες στην κεντρική τράπεζα και θα την εμποδίσουν να ανταγωνιστεί το ιδιωτικά παρεχόμενο χρήμα. Αυτό είναι ατυχές επειδή οι κεντρικές τράπεζες έχουν ορισμένα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. Ορίζουν το νόμιμο χρήμα, μπορούν να επιβάλουν τη συμμετοχή τραπεζών και φορέων fintech (όπως στη Βραζιλία ή την Κίνα) και διασφαλίζουν την καθολική πρόσβαση. Πάνω απ’ όλα, ενσαρκώνουν την εμπιστοσύνη που χρειάζονται απεγνωσμένα τα χρηματοπιστωτικά μας ιδρύματα.

Ενώ ο σχεδιασμός κρατικά υποστηριζόμενων ψηφιακών εκδόσεων εθνικού χρήματος εγείρει πολλά σύνθετα ερωτήματα, μερικές βασικές αρχές είναι εύκολα αναγνωρίσιμες.

Πρώτον, πρέπει να προσφέρουν συμπεριληπτικές, φιλικές προς τον χρήστη και πολύ χαμηλού κόστους συναλλαγές για νοικοκυριά, εταιρείες και κυβερνητικές οντότητες.

Δεύτερον, πρέπει να ενθαρρύνουν την καινοτομία στον ιδιωτικό τομέα ανοίγοντας διεπαφές προγραμματισμού εφαρμογών (API), στις οποίες μπορούν να βασιστούν τρίτοι προγραμματιστές.

Τρίτον, πρέπει να διασφαλίσουν συνέχεια στους ισχύοντες νόμους σχετικά με το απόρρητο των τραπεζικών λογαριασμών.

Τέταρτον, πρέπει να αποφύγουν την αποδιαμεσολάβηση, επειδή το κράτος έχει πολύ περιορισμένη αρμοδιότητα να δανείζει σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις ή να παρέχει σειρά χρηματοοικονομικών υπηρεσιών.

Τέλος, μια προσεκτική προσέγγιση θα περιόριζε τις ατομικές συμμετοχές και θα τις αντιμετώπιζε ως ασφαλισμένες τραπεζικές καταθέσεις.

Η δημόσια εποπτεία, η προληπτική ρύθμιση και η σαφής λογοδοσία είναι απαραίτητες. Η καινοτομία θα πρέπει να ενισχύει τα οικονομικά θεμελιώδη μεγέθη, όχι να τα διαβρώνει. Τα κερδοσκοπικά μη υποστηριζόμενα tokens και τα stablecoins πρέπει να ελεγχθούν πριν απειλήσουν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και γίνουν μέρος του σκιώδους τραπεζικού τομέα.

Το μέλλον του χρήματος πρέπει να διαμορφωθεί από τον ανταγωνισμό μεταξύ ιδιωτικής εφευρετικότητας και δημόσιου σκοπού, όχι από την αναζήτηση προσόδων και τις επικίνδυνες κερδοσκοπικές φούσκες. Αν θυμόμαστε ότι τα χρηματοοικονομικά πρέπει να υπηρετούν την κοινωνία και όχι το αντίστροφο, η ψηφιακή εποχή του χρήματος μπορεί ακόμη να αποτελέσει πηγή προόδου και όχι κίνδυνο.