Η απειλή των πυρηνικών όπλων στα χρόνια της ΑΙ
Τον Νοέμβριο του 2024 οι πρόεδροι των ΗΠΑ και της Κίνας, Τζο Μπάιντεν και Σι Τζινπίνγκ, έκαναν την πρώτη τους ουσιαστική κοινή δήλωση αναφορικά με τους κινδύνους που αντιπροσωπεύει η ΑΙ για την εθνική ασφάλεια. Σημείωσαν, ειδικότερα, ότι Ηνωμένες Πολιτείες και Κίνα πιστεύουν στην «ανάγκη να διατηρηθεί ο ανθρώπινος έλεγχος στην απόφαση για χρήση πυρηνικών όπλων».
Αυτό, με την πρώτη ματιά, θα μπορούσε να θεωρηθεί μια διπλωματική παρέμβαση με χαμηλό ειδικό βάρος, καθώς θα ήταν δύσκολο να βρει κανείς οποιονδήποτε λογικό άνθρωπο που να πιστεύει πως θα έπρεπε να εκχωρήσουμε τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων στην ΑΙ. Οσον αφορά την κινεζική κυβέρνηση όμως, τέτοια κατηγορία παρεμβάσεων δεν υπάρχει, ειδικά σε σημαντικά ζητήματα ασφαλείας. Οι Κινέζοι, άλλωστε, έχουν υπάρξει εγγενώς σκεπτικιστές απέναντι στις προτάσεις των ΗΠΑ για περιορισμό των κινδύνων, ενώ η Ρωσία έχει αντιταχθεί σε παρόμοιες διατυπώσεις σε πολυμερείς οργανισμούς και θεσμούς.
Σε τελική ανάλυση, χρειάστηκε πάνω από ένα έτος διαπραγματεύσεων προκειμένου να γίνει αυτή η απλή κοινή δήλωση. Οσο απλή δε κι αν μοιάζει, το αποτέλεσμα ήταν σημαντικό, επειδή έδειξε ότι οι δύο υπερδυνάμεις της ΑΙ μπορούν να εμπλακούν σε μια εποικοδομητική διαχείριση κινδύνου, παρά το γεγονός ότι ανταγωνίζονται σκληρά για την ηγεμονία σε αυτόν τον κλάδο.
Τώρα, καθώς ο ρυθμός ανάπτυξης και επέκτασης της ΑΙ, τόσο για ειρηνικούς όσο και για στρατιωτικούς σκοπούς, επιταχύνεται, ΗΠΑ και Κίνα είναι ανάγκη να κτίσουν πάνω σε αυτή τη βάση, με διπλωματικές πρωτοβουλίες σε υψηλό επίπεδο για τους κινδύνους που αυτή αντιπροσωπεύει. Οφείλουν να το πράξουν καθώς οι απειλές είναι πραγματικές και εντείνονται διαρκώς.
Η εμπλοκή σε μια τέτοια διαδικασία δεν συνεπάγεται ότι Κίνα και ΗΠΑ θα σταματήσουν να ανταγωνίζονται σκληρά. Ακριβώς όμως επειδή υφίσταται αυτός ο επίμονος ανταγωνισμός, η διπλωματία είναι ζωτικής σημασίας, ακόμη και σε αυτή την περίοδο των αυξημένων εντάσεων. Θα ήταν βαθύτατα ανεύθυνο για αμφότερες να συνεχίσουν αυτόν τον ανταγωνισμό χωρίς να συνεργαστούν αναφορικά με τις απειλές ή χωρίς να εκμεταλλευτούν τις τεράστιες ευκαιρίες που προσφέρει η ΑΙ για την αντιμετώπιση των διεθνικών προκλήσεων – από την κλιματική κρίση μέχρι τη δημόσια υγεία.
Πρακτικά, δεν υπάρχει υποκατάστατο για τις απευθείας συνομιλίες μεταξύ κυβερνήσεων, έστω και αν σε πρώτη φάση είναι σχετικά περιορισμένες. Η εμπλοκή σε αυτές δεν μπορεί, επίσης, να καθυστερήσει, δεδομένων της τρομακτικής ταχύτητας που έχει αποκτήσει η τεχνολογική πρόοδος και των αναμενόμενων δυσκολιών στην επίτευξη διπλωματικών συμφωνιών που θα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της στιγμής. Η διαχείριση των κινδύνων που συνεπάγεται η ΑΙ είναι μια περιοχή αχαρτογράφητων υδάτων, κατά συνέπεια η πρόοδος δεν θα είναι ούτε ταχεία ούτε εύκολη. ΗΠΑ και Κίνα οφείλουν να κάνουν την αρχή.
Αρκετοί σχολιαστές παραλληλίζουν την κατάσταση αυτή με τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων στην πορεία των δεκαετιών, και όντως η συγκεκριμένη αναλογία έχει μια κάποια βάση. Οι υπερδυνάμεις, εξάλλου, επωμίζονται την ευθύνη για τη διαχείριση των κινδύνων που σχετίζονται με τις ισχυρές τεχνολογίες, ενώ έχουν ανταποκριθεί με επιτυχία στο παρελθόν, μέσω των συμφωνιών για τον έλεγχο της διάδοσης των όπλων – ακόμη και στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου. Η ΑΙ, ωστόσο, αντιπροσωπεύει διαφορετικές προκλήσεις και απαιτεί πιο καινοτόμες προσεγγίσεις από ό,τι ο έλεγχος των όπλων.
Υπάρχουν πολλές αιτίες για αυτό. Πρώτον, η επιβεβαίωση είναι πιο ασαφής – η καταμέτρηση των πυραύλων και των πυρηνικών κεφαλών, με τις διακριτές τους ταυτότητες, είναι κάτι διαφορετικό από την καταμέτρηση αλγορίθμων.
Δεύτερον, η πρόκληση της διττής χρήσης αποτυπώνεται διαφορετικά στην περίπτωση της ΑΙ. Πράγματι, η σχάση του ατόμου έχει τόσο ειρηνική όσο και στρατιωτική χρήση, όμως υπάρχει μια διακριτή ευθεία γραμμή που συνδέει την ειρηνική χρήση της ατομικής ενέργειας και τα πυρηνικά όπλα, με την ΙΑΕΑ να διαθέτει μεγάλη εμπειρία στην παρακολούθηση αυτής της διαδικασίας. Αντιθέτως, το ίδιο μοντέλο ΑΙ που μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο της επιστημονικής έρευνας και να φέρει οικονομική ανάπτυξη είναι σε θέση να προκαλέσει τρομακτικά θανατηφόρα αποτελέσματα.
Τρίτον, οι συζητήσεις για τον έλεγχο των όπλων επικεντρώθηκαν κυρίως σε κράτη που απειλούσαν άλλα κράτη, ενώ ο κίνδυνος που αντιπροσωπεύει η ΑΙ περιλαμβάνει τόσο διακρατικές όσο και μη προερχόμενες από κράτη απειλές, καθώς και εκείνες που σχετίζονται με την κακή της χρήση.
Τέταρτον, τουλάχιστον στις ΗΠΑ, η ανάπτυξη της ΑΙ δεν προέρχεται κυρίως από την κυβέρνηση αλλά από τον ιδιωτικό τομέα – και μάλιστα όχι από μία εταιρεία, αλλά από πολλές που ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Κάτι το οποίο σημαίνει πως στις συνομιλίες για τον περιορισμό των απειλών που συνεπάγεται η τεχνολογία πρέπει να εμπλακεί μια πολύ ευρύτερη γκάμα πρωταγωνιστών.
Τέλος, υπάρχει μια ιδιαιτέρως ευρεία γκάμα απόψεων αναφορικά με το πόσο γρήγορα θα αναπτυχθούν οι ικανότητες της ΑΙ και πόσο μακριά είναι σε θέση να φτάσουν. Στην περίπτωση των πυρηνικών όπλων, μπορούσαμε να έχουμε μια περισσότερο ή λιγότερο ισχυρή έκρηξη, έναν ταχύτερο ή πιο ευέλικτο φορέα της κεφαλής, αλλά κατά βάση γνωρίζαμε με τι έχουμε να κάνουμε. Η εξέλιξη και οι επιπτώσεις της ΑΙ διέπονται από πολύ μικρότερη σαφήνεια.
Σε κάθε περίπτωση, το πλαίσιο για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων δεν προέκυψε εν μια νυκτί. Χρειάστηκαν χρόνια για να φτάσουμε στον αναγκαίο έλεγχο των εξαγωγών, των δοκιμών, των πρωτοκόλλων επιβεβαίωσης και της αναγκαίας εποπτείας – και δεκαετίες διπλωματικών προσπαθειών για τη διατήρηση όλων των παραπάνω. Με την ΑΙ, βρισκόμαστε στα αρχικά στάδια μιας διαδικασίας που είναι παρόμοια σε επίπεδο φιλοδοξίας, διαφορετική όμως όσον αφορά την ουσία και την περιπλοκότητα. Ετσι καθίσταται επιτακτικά σημαντικό να προχωρήσουμε άμεσα με τις προσπάθειες περιορισμού του κινδύνου.