Φτώχεια και μοναξιά πάνε παρέα

Ποια είναι η πρώτη μας σκέψη αν μας πουν το όνομα Μαδαγασκάρη; Το εθνικό της σύμβολο, οι λεμούριοι με τη δακτυλιοειδή ουρά, που τραγουδάνε και χορεύουν στα δάση. Τα τοπία της, τα εθνικά της πάρκα, οι ζούγκλες της, η μοναδική χλωρίδα και πανίδα, αποτέλεσμα εκατομμυρίων ετών απομόνωσης. Οι πιο ψαγμένοι θα έχουν διαβάσει και ότι τα τελευταία χρόνια γίνονται ταραχές εκεί, φέτος έγινε πραξικόπημα.

Αυτό που μάλλον δεν μπορεί να φανταστεί κανείς είναι ότι το γιγαντιαίο αυτό νησί, πάνω από τέσσερις φορές μεγαλύτερο από την Ελλάδα, είναι το μοναχικότερο μέρος του κόσμου. Σε μια πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Gallup, το 60% των κατοίκων της Νότιας Μαδαγασκάρης δήλωσαν ότι την προηγούμενη ημέρα είχαν νιώσει μοναξιά. Και ο «Economist» έστειλε μια ομάδα δημοσιογράφων εκεί για να εξηγήσουν το φαινόμενο.

Ο ορισμός που δίνουν οι ψυχολόγοι για τη μοναξιά είναι «η δυσφορία ή η θλίψη που αισθάνεται κάποιος όταν αντιλαμβάνεται το χάσμα ανάμεσα στην επιθυμία του για κοινωνικές σχέσεις και στην εμπειρία του από αυτές». Και η μοναξιά είναι κάτι επικίνδυνο, συνδέεται με εμφράγματα και εγκεφαλικά, προκαλεί άγχος και κατάθλιψη. Μια μελέτη του 2010 έδειξε ότι η κοινωνική απομόνωση έχει τα ίδια καταστροφικά αποτελέσματα με 15 τσιγάρα την ημέρα. Πιο πρόσφατες αναλύσεις δείχνουν ότι η μοναξιά αυξάνει τον κίνδυνο θανάτου κατά 14%.

Στον πλούσιο κόσμο, οι άνθρωποι που αισθάνονται μόνοι αναζητούν όλο και περισσότερο καταφύγιο στα chatbots: οι έρευνες δείχνουν ότι το 7% των νέων που δεν έχουν σχέση θα έβλεπε θετικά έναν δεσμό με ένα ρομπότ. Οι εταιρείες βελτιώνουν συνεχώς τη μίμηση των ανθρωπίνων συναισθημάτων από τα γλωσσικά τους μοντέλα και η ανταπόκριση είναι ενθουσιώδης. Ο Character.AI, ένα bot που προσφέρει ένα πλήθος διαφορετικών προσωπικοτήτων, έχει 20 εκατομμύρια χρήστες τον μήνα. Ο Maoxiang, το μεγαλύτερο bot συντροφιάς της Κίνας, έχει 1,2 εκατομμύρια χρήστες. Η xΑΙ του Ιλον Μασκ παρουσίασε τον Ιούλιο δύο love-bots, την Ani και τον Valentine.

Θα έλεγε κανείς ότι οι εικονικοί ερωτικοί σύντροφοι είναι περιττοί στην Αφρική, την ήπειρο του ubuntu, της φιλοσοφίας δηλαδή ότι «ένας άνθρωπος είναι άνθρωπος μέσω άλλων ανθρώπων». Πράγματι, το Αμποβόμπε, μια πόλη της Νότιας Μαδαγασκάρης, σφύζει από ζωή! Tα ξύλινα παραπήγματα που πουλάνε εμπορεύματα είναι πάντα γεμάτα κόσμο, οι βοϊδάμαξες πάνε κι έρχονται, οι εργάτες σχηματίζουν μεγάλες παρέες περιμένοντας προτάσεις για δουλειά. Οι άνθρωποι είναι υπέρμετρα κοινωνικοί – γιατί λοιπόν αισθάνονται μόνοι;

Επειδή άλλο πελάτης ή συνάδελφος κι άλλο φίλος. Επειδή η φτώχεια δημιουργεί εντάσεις. Επειδή όταν δεν έχεις δουλειά, πολλοί σε αποφεύγουν. Επειδή όταν είσαι φτωχός κι ανήμπορος εξαρτάσαι από άλλους. Στο Αμποβόμπε οι περισσότεροι κάτοικοι δεν έχουν νερό στο σπίτι και πρέπει να το κουβαλάνε από τις πηγές ή να το αγοράζουν από τους νερουλάδες. Ο Ντιε Ντονέ πάσχει από σκολίωση και δεν μπορεί να σηκώνει βάρη, περιμένει λοιπόν από άλλους να τον βοηθήσουν, κι όταν κάνει καιρό να βρέξει οι πηγές στερεύουν, το νερό ακριβαίνει κι εκείνοι προσπαθούν να βρουν λεφτά, δεν έχουν καιρό για κείνον.

Για να αντιμετωπίσουν τη φτώχεια τους, πολλοί μεταναστεύουν για να βρουν δουλειά. Κι αυτό επιτείνει τη μοναξιά τους, λέει στο βρετανικό περιοδικό η Λάνα Ραζαφιμαναντσόα από το Ταμείο Ανάπτυξης των Γυναικών της Αφρικής. Το φαινόμενο δεν περιορίζεται βέβαια στη συγκεκριμένη ήπειρο. Μελέτες στην Κίνα δείχνουν ότι η μοναξιά εκτοξεύτηκε την περίοδο 1995-2011, όταν οι νέοι εγκατέλειπαν τα χωριά τους για να βρουν δουλειά στα εργοστάσια. Το ίδιο είχε συμβεί και στη Βρετανία τον 19ο αιώνα, καθώς πολλοί κάτοικοι της επαρχίας έφευγαν για τις πόλεις.

Οπως είναι προφανές, μέτρα που μειώνουν τη φτώχεια περιορίζουν αντιστοίχως και τη μοναξιά. Αποτελέσματα φέρνουν όμως και πρωτοβουλίες που στρέφονται απευθείας κατά της μοναξιάς. Στο Φρόουμ, μια πόλη 2,5 ώρες νοτιοδυτικά του Λονδίνου, πολύ πλουσιότερη ασφαλώς από το Αμποβόμπε, μια γιατρός ανακάλυψε ότι η απομόνωση δεν επιδείνωνε απλώς την υγεία των ασθενών της, τους οδηγούσε και να κλείνουν συχνότερα ιατρικά ραντεβού, ώστε να έχουν με κάποιον να μιλήσουν. Εστησε λοιπόν μια νέα υπηρεσία που «συνταγογραφούσε» κοινωνικές επαφές και άρχισε να εκπαιδεύει χιλιάδες εθελοντές για να γίνουν «κοινοτικοί σύνδεσμοι».

Μια σωτήρια πρωτοβουλία

Ο Τζορτζ είχε διαβήτη και κατάθλιψη. Ο λόγος όμως που ερχόταν και ξαναρχόταν στο ιατρείο της δεν ήταν μόνο αυτός. Ηταν ότι είχε χάσει τη γυναίκα του κι ένιωθε απομονωμένος και αβοήθητος. Γι’ αυτόν και για χιλιάδες άλλους σαν κι αυτόν ίδρυσε η Κίνγκστον το 2013 το «Compassionate Frome», μια υπηρεσία που βοηθάει τους ανθρώπους που νιώθουν μοναξιά να επανασυνδεθούν με την κοινότητα. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: στα τέσσερα χρόνια που ακολούθησαν, οι μη προγραμματισμένες εισαγωγές στα νοσοκομεία της πόλης μειώθηκαν κατά 14% (ενώ στη γειτονική κομητεία Σόμερσετ αυξήθηκαν την ίδια περίοδο κατά 30%). Οι ερευνητές υπολογίζουν ότι η εξοικονόμηση για το τοπικό σύστημα υγείας ξεπέρασε το 1 εκατομμύριο στερλίνες. Εκατοντάδες πόλεις και χωριά τόσο της Αγγλίας όσο και άλλων χωρών έχουν έρθει σε επαφή με την Κίνγκστον για να αντιγράψουν αυτή την πρωτοβουλία.