Под Минском есть ВКЛ - Великое Княжество Лысогорское, где почти нет пустующих домов: побывали на Лысой горе и узнали, кто теперь живет на знаменитых писательских дачах

В конце 1960-х белорусские писатели получили участки под дачи рядом с Лысой горой в 20 км от столицы. Немало историй и легенд связано с этими местами! Мы узнали, кто сегодня там "хозяйка" и как поживают обитатели знаменитых дач

<p>От Минска до Лысой горы - чуть больше 20 километров в сторону Заславля. В конце 1960-х участки под дачи тут получили белорусские писатели. Название кооператива напрашивалось само собой, но по соседству участки дали строителям, и те опередили писателей, назвав свой кооператив «Лысая гора». Писательский же дачный поселок получил название «Узгор'е», позже к нему добавилась цифра «1», поскольку рядом появилось «Узгор'е-2» - тут, кроме литераторов, построились еще и партработники.</p>

<p>Въезжаем в «Узгор'е» в ожидании увидеть колоритные особняки, как в подмосковном Переделкино, но на Лысой горе все куда прозаичнее и скромнее - небольшие участки, скромные - в большинстве своем - домики, в основном щитовые. Согласно схеме, всего тут 133 дачи. Но лето на исходе, дачники разъехались. Лишь несколько «лысогорцев» не закрыли еще дачный сезон.</p>

<p>- Добрый день! Какая тут у вас красота! - отрываю от работы в палисаднике дедушку и напрашиваюсь на знакомство. Немного переживаю - а вдруг известный писатель, а я не узнала в лицо.</p>

<p>- Я не пісьменнік, я прафесар Мікола Савіцкі, - представляется дачник. - Восемдзесят восьмы год жыву на свеце. Працаваў у эканамічным універсітэце, выкладаў інфарматыку і вылічальную тэхніку, быў загадчыкам кафедры, дэканам. У 1988 годзе далучыўся да таго, што называюць адраджэннем, а на наступны год Ніл Гілевіч стварыў Таварыства беларускай мовы, і я ўзначаліў гарадскую раду ТБМ. За што і паплаціўся - ў 2001 годзе мяне звольнілі. Магчыма, чулі.</p>

<p>- Не буду хлусіць - не чула, - признаюсь я, но моего собеседника это признание не обижает.</p>

<p>- Вы падумайце: беларус у Беларусі, каб застацца ў прафесіі, павінен быў адмовіцца ад роднай мовы... Але ж вас лецішча цікавіць. Мы купілі яго ў 1973 годзе ў аднаго армяніна. Ён не быў пісьменнікам, але ж яго жонка працавала ў рэдакцыі газеты, а тут давалі соткі нават машыністкам з выдавецтва. Армянін прадаў нам дом за пяць з паловай тысяч рублёў, тады столькі каштавалі «жыгулі» першай мадэлі. Так я стаў суседам Івана Чыгрынава па лецішчы. Мы з ім добра ладзілі.</p>

<p>Домик у профессора скромный, в полтора этажа.</p>

<p>Впрочем, у его именитого соседа не больше.</p>

<p>- Тут чатыры соткі зямлі, пабудаваць харомы аніяк немагчыма, - поясняет Николай Иванович. - Нават гэты домік з парушэннямі быў пабудаваны. Венчык - ад страхі да сцен - павінен быў аказацца 70 сантыметраў, больш нельга . Калі больш - патрабавалі разбурыць. Веранда і агульная плошча таксама прапісваліся. І ніякіх падвалаў.</p>

<p>Эти ограничения в свое время сильно возмутили писателей, на что они пожаловались Машерову.</p>

<p>- Так, была справа, звярталіся да Машэрава. Ён сеў на верталет, абляцеў Лысую гару, паглядзеў і сказаў: «Стрэхі не ламайце, хай жывуць».</p>

<p>И писатели зажили. Не шиковали, но и жаловаться было грех - в те времена получить участок под дачу было настоящей удачей.</p>

<p><strong>«Каб так напісаць, трэба варыцца ў гэтым»</strong></p>

<p>А вскоре в белорусском самиздате появилась поэма «Сказ пра Лысую гару», подписанная Франтишком Ведзьмаком-Лысогорским. Сатирические истории о том, как писатели строили себе дачи, наделали много шума. Поэма разошлась в сотнях, если не в тысячах, переписанных от руки и перепечатанных на машинках экземпляров. В середине 70-х появилось ее продолжение. А в "Бібліятэцы часопіса "Вожык" в годы перестройки вышло издание мини-книжкой.</p>

<p>В писательских кругах о «Сказе...» судачили долго. Гадали, кто прячется под псевдонимом.</p>

<p>Авторство открылось спустя 30 лет, в 2003-м. Причем, авторов объявилось сразу двое. И грянул небывалый скандал. Микола Аврамчик описал в журнале «Дзеяслоў», как они вместе с Нилом Гилевичем придумали «Сказ...», как писали его и под столы от смеха валились. А Нил Гилевич заявил через газету «Народная воля», что вся творческая работа, начиная от зарождения идеи до собственно сочинения, редактирования и правки, принадлежит только ему. И что Аврамчик был во всей этой истории просто рассказчиком. В итоге друзья-поэты рассорились.</p>

<p>- А ведь я предлагал Нилу признаться лет двадцать назад, встать на каком-нибудь съезде, чтобы все «парагаталі». Но Нил категорически был не согласен. Тогда я понял, что он будет ждать, пока я «дам дуба», - вспоминал Аврамчик в 2003 году.</p>

<p>К слову, он пережил Гилевича, хотя был на 11 лет старше. А нынешние обитатели дач на Лысой горе разделились на тех, кто считает автором поэмы исключительно Гилевича, и кто не исключает соавторства Миколы Аврамчика. У последних железный аргумент: Аврамчик жил на Лысой горе, а Гилевич - нет.</p>

<p>- Каб так напісаць, трэба варыцца ў гэтым, - считает поэтесса Оксана Спринчан.</p>

<p>Сама она «лысогорская» дачница с 45-летним стажем: в три года впервые приехала сюда на дачу к деду, поэту Брониславу Спринчану, который в середине 70-х купил дачный домик у поэтессы Евдокии Лось. А в 1983 году у Оксаны Спринчан, точнее, у ее отца, поэта и переводчика Вадима Спринчана, с появилась своя дача в «Узгор'і-2». Сейчас ее хозяйка - сама Оксана. И если спросить у любого встречного, как найти ее дом, ориентир будет забавным.</p>

<p>- Идите и смотрите на камни во дворе. Оксана раскладывает на камнях бусы, по ним ее дачу и найдете.</p>

<p>Поэтессу мы застали за делом - она перекрашивала ставни на окнах. Неудобно было отрывать ее от работы, но Оксана, кажется, обрадовалась незваным гостям и пригласила в дом - выпить квасу и взглянуть на музей.</p>

<p>- Мы з мужам (муж поэтессы - музыкант, историк и коллекционер музыкальных инструментов Яраш Малишевский. - Авт.) у Мінску таксама музей стварылі, экскурсіі праводзім. А тут вырашылі размясціць тое, што туды не змясцілася. Вось гэтыя жорны прывезлі з Палесся. Каромысел пакуль без вёдзер, трэба прыдбаць. Гэта толькі пачатак. Мы шмат па Беларусі вандруем. Нешта сваё ад сваякоў прывозім, нешта дораць людзі. Сёння выйшла з хаты - новыя пацеркі на камянях ляжаць.</p>

<p>На видном месте в комнате-музее стоит новая книга Максима Климковича. Его дача в сотне метров отсюда.</p>

<p>- Максім сабраў у кнізе жахлівыя гісторыі, якія ён апавядаў дзецям на Лысай і ля Лысай гары. Адна з гераіняў - мая дачка Альжбэта, ёй зараз 14, - поясняет Оксана. - У нас тут цікавыя мясціны. Мая сяброўка ўвесь час кажа, што трэба зрабіць турыстычны маршрут па Лысай гары. Але ж усё няма калі заняцца. А потым думаеш: а можа, сапраўды?</p>

<p><strong>«</strong><strong>Гаспадыня </strong><strong>Лыс</strong><strong>ай</strong><strong> г</strong><strong>а</strong><strong>ры»</strong></p>

<p>О Лысой горе поэтесса рассказывает с особым энтузиазмом.</p>

<p>- Пра тое, што гэта другая по вышыні гара ў Беларусі (со своими 342 метрами она лишь на три метра уступает Дзержинской горе. - Авт.), усе ведаюць. А вось пра тое, што сюды, на капішча на гары, прыходзіла князёўня Рагнеда, дачка полацкага князя Рагвалода і жонка вялікага князя кіеўскага Уладзіміра Святаславіча, вядома менш. Але ж гэта так. І гэты факт надае Лысай гары міфалагічнасць. Раней я казала: Лысая гара, якая знаходзіцца побач з Заслаўем. А зараз кажу: Лысая гара, побач з якой знаходзіцца Заслаўе.</p>

<p>В Беларуси, кстати, больше сотни Лысых гор, но это - самая знаменитая.</p>

<p>- Дарэчы, некаторыя мярк<u>у</u>юць, што на Лысай гары нічога не расце і вядзецца нячыстая сіла. Насамрэч Лысая - значыць, чыстае, святое месца, - поясняет Оксана. - Тут побач вёска Малая Валоўшчына. Яе назвалі у гонар бога Валоса-Вялеса. На гары ёсць капішча, пад гарой - Святое возера, а на месцы поля пяці дубоў, мабыць, некалі дубрава была. Гэта ж старажытнае і міфалагічнае месца.</p>

<p>Подняться на Лысую гору, кстати, не так уж легко - пару недель назад тут прошел ураган и местами завалили расчищенную дорожку.</p>

<p>- Да ўрагану мы ладзілі суботнік і так працерабілі дарогу, што можна было чырвоную дарожку высцілаць і гасцей прымаць. Але ж стыхія навяла свае парадкі.</p>

<p>Наш подъем начинается от дачи Максима Климковича. Он - внук автора гимна Беларуси Михася Климковича и сын драматурга и защитника Брестской крепости Алеся Махнача. Его дача - пристанище человека, для которого материальное, кажется, не так уж и важно.</p>

<p>- Побач такое ж «дзікае» лецішча нашчадкаў паэта і перакладчыка Аляксандра Дракахруста. Яны з Клімковічам дрэвы любяць. У мяне суседзі нярвуюцца, калі які-небудзь дубок побач з кветнікам вырастае, - рассказывает Оксана Спринчан. - А ў Максіма лецішча на ўзлеску, пад самай гарой. На ім мы часцяком сядзім ля вогнішча. На жаль, пісьменнікі грошай асабліва не маюць, таму дагледжанасць лецішчаў у нас у рознай ступені. Затое можна вершы чытаць. Прэзентацыі кніг ладзіць. А градкамі няма калі займацца.</p>

<p>Впрочем, самой Оксане не в тягость и в грядках покапаться, и на гору подняться.</p>

<p>- Тут асаблівая энергетыка, - говорит она. - Кожны, хто прыходзіць сюды, прыносіць ахвяру - ці то цукерку, ці то грошык. Вось гэтая цукерка - ад Валерыі Іванаўны Навуменкi, дачкі знакамітага пісьменніка. І ўраджай прыносім, а калі п'ем, абавязкова камяні частуем. Так што яны тут палітыя самымі разнастайнымі напоямі. І кожны каменьчык цалуем.</p>

<p>Вось камень-сэрца Лысай гары, вось камень-вока, камень-глузды. Напачатку камяні было менш відаць, але я іх раскапала. Дарэчы, калі адкапвала, то знайшла два старыя нажы. Прынесла дахаты, але ж мае сябры-этнографы потым сказалі, што нельга іх забіраць. Муж пайшоў і закапаў нажы назад.</p>

<p>Гэта так, нельга нічога забіраць з капішча. І наагул нельга забіраць тое, што кладзецца на камяні. Таму я не баюся, што пацеркі, якімі я ўпрыгожваю камяні на лецішчы, скрадуць - ну хто захоча, каб яму было кепска?</p>

<p>Лысая гора за последние пару десятков лет повидала немало именитых гостей.</p>

<p>- Тут былі розныя паэты - ад самых маладых да Улдадзіміра Някляева. Хто тут толькі не бываў! І Юрась Жыгамонт, і Зміцер Сідаровіч, і Віктар Шніп, і Людміла Рублеўская. Піт Паўлаў тут спяваў. Прэзентацыя маёй першай кніжкі таксама праходзіла на гэтым схіле. Гэта мясціны паэзіяй намоленыя. Я мару, каб мой прах развеялі над Лысай гарой. Гадоў за 50, - смеется поэтесса.</p>

<p>Как водится, писательские гуляния на горе рождают новые легенды и анекдоты.</p>

<p>- Мы любім збірацца тут уначы, бо нікому не замінаем. Госці у мяне імпэтныя, спяваць любяць галосна, суседзі не вытрымліваюць, таму мы пасядзім трохі ля вогнішча на лецішчы, а потым - сюды. Неяк філосаф Валянцін Акудовіч падчас такой гулянкі згубіў тут, як ён сам сказаў, «самае святое, што ёсць у мужчыны». Нашы версіі пайшлі ў розныя бакі, насмяяліся ўволю. І вось паэт Ігар Клепікаў свеціць тэлефонам, а Акудовіч шукае страчанае, але не кажа, што. І ведаеце, што яны шукалі? Зубы!</p>

<p>Друзья называют Оксану Спринчан называют «гаспадыняй Лысай гары».</p>

<p>- А я называю гэтае месца ВКЛ - Вялікім Княствам Лысагорскім, - улыбается поэтесса. - Мы з мужам і дачкою нават напісалі кнігу «Маленькая Гаспадыня Вялікага Княства», але пакуль яна не выйшла. Маленькая гаспадыня -- гэта, зразумела, не я, а мая дачка Альжбэта. Ведаю, што падлеткі не надта любяць ездзіць на лецішчы, але гэта не наш выпадак. Дачку адсюль не выцягнуць.</p>

<p><strong>«Многія пісьменнікі - досыць нецікаўныя людзі»</strong></p>

<p>Спускаясь с горы к дачам, заводим разговор о писателях-дачниках.</p>

<p>- Наверное, они считают вас чудачкой? - спрашиваю у собеседницы.</p>

<p>- Магчыма, - улыбается она. - Зараз тут шмат новых людзей з'явілася, якіх я не ведаю. Тых, хто пачынаў сучасную гісторыю Лысай гары, ўжо няма. Знакамітых імёнаў тут ставала - Анатоль Астрэйка, Іван Чыгрынаў, Еўдакія Лось, Іван Навуменка, Мікола Аўрамчык, Рыгор Барадулін.</p>

<p>Нечыя лецішчы нашчадкі прадалі, на іншых жывуць самі. Напрыклад, дом паэта, які калісьці належаў паэту Анатолю Вялюгіну, цяпер належыць вядомаму опернаму спеваку Юрыю Траяну. А лецішча Барадуліна пасля яго смерцi пустуе. Дзядзька Рыгор на ім бываў, адным часам яго дачка тут жыла... А дому патрэбна ўвага. Калі не жывеш у доме, ён прыходзіць у заняпад.</p>

<p>Заброшенных дач в писательском кооперативе - раз, два и обчелся, все же место культовое, недешевое, сотка земли, говорят местные, стоит 4 тысячи долларов, и это без дома.</p>

<p>- Странно, что во всем писательском поселке ни одной мемориальной доски нету, - замечает мой коллега-фотограф. - С доской-то дом априори подороже стоит.</p>

<p>- Ну як жа? Ёсць шыльда! Праўда, не на доме, а каля бярозы, якую пасадзіў у сваім двары Іван Навуменка. Суседзі хацелі тую бярозу зрэзаць, бо завялікая вырасла і цень на іх зямлю адкідала, але ж дачка пісьменніка замовіла шыльдачку, і цяпер бярозу ніяк не спілуеш, гэта ўжо каштоўнасць. Наагул, тутэйшыя насельнікі не вельмі станоўча ставяцца да прыроды, якая проста натхняе, а не корміць.</p>

<p>Местные легенды, говорит Оксана, тоже больше впечатляют гостей, чем дачников.</p>

<p>- Вось наша Поле Пяці Дубоў. Трэба дачакацца поўні і прайсці ад дуба да дуба - ўсе пяць. Тыя, хто праходзіў, у захапленні заставаліся. Колькі гадоў дубам, ніхто не ведае, але магіла рыцара пад дубам ёсць. Нават дзве магілы. Існуе легенда, як белы рыцар змагаўся з чорным і перамог, але сам таксама загінуў. Іх пахавалі пад рознымі дубамі і паклалі на іхныя магілы вялікія камяні. Вось пад гэтым першым дубам - магіла белага рыцара.</p>

<p>Ці ляжыць насамрэч тут рыцар ці не, невядома, ніхто ж не капаў, але дуб шыкоўны! Мы з сябрамі прыходзім да яго ўначы, муж бярэ розныя дудачкі, дуду, акарыны. Калі стаць пад дубам і граць, то лес рэхам вяртае сюды музыку. Гэта чароўна!</p>

<p>На прощание «гаспадыня Лысай гары» удивляет:</p>

<p>- Многія пісьменнікі - досыць нецікаўныя людзі. Вы не паверыце, але сярод мясцовых жыхароў ёсць тыя, хто ніколі не быў на Лысай гары! Такое ўражанне, што я прывезла сюды больш сваіх сяброў і знаёмых звонку, чым Лысая гара мясцовых бачыла. Настолькі не цікавяцца... Я пару гадоў таму напісала тэкст пра гару, раздрукавала і на ўсе брамкі павесіла, каб людзі пачыталі. Мо хто й пачытаў...</p>

<p><strong>ЧИТАЙТЕ ТАКЖЕ:</strong></p>

<p><strong>«В 90-е нам не ставили палки в колеса. Что хотели, то и пели»: </strong>лидер «Крамы» Игорь Ворошкевич о переменах в 30 лет, жизни рок-коммуной и заработках в 1990-х (<a href="https://www.kp.by/daily/28314/4456597/" target="_blank">читать тут</a>)</p>

<p><strong>Платье от тети у Ядвиги Поплавской, хвостики Ларисы Грибалевой, колье Ксении Мирной и венок Дарьи Домрачевой:</strong> как менялись свадьбы известных белорусок за 50 лет (<a href="https://www.kp.by/daily/28313/4454725/" target="_blank">фото тут</a>)</p>

<p><strong>Первый глава независимой Беларуси был доктором наук, а 4 из 10 премьеров имели ученые степени:</strong> посмотрели труды и звания людей у власти (<a href="https://www.kp.by/daily/27287/4425581/" target="_blank">подробности тут</a>)</p>