Тўёна қарзми?
Тоғора кўтариб олган, башанг кийинган икки аёлнинг ўзаро суҳбати диққатимни тортди. Аёллар овозини баралла қўйиб гаплашишарди: - Вой ўлсин-а, мен юзта қўй гўштли сомса, тўртта жиззали патир, бир кўйлакли тоза мато қўйиб боргандим, қайтарган нарсасини қаранг, иккита нону саккизта суви қочган булочка, бир лозимлик штапел. Эссиз, шунча пулим-ей. Менга нима зарил эди, шунча харажат қилишни а? Оппоқ дастурхонга ўралган тоғорасини кавлаштира туриб, бири иккинчисига зорланди. - Нимасини айтасиз, мен ҳам бир тоғора сергўшт норин, тўртта патир нон, бир либослик асл мато қўйиб боргандим. Иккита қоқ нон билан бир ҳовуч одамлардан қайтган писта-майиз қўйиб қайтарибди. Ордона қолсин, меҳмонларининг тоғорасига тузукроқ нарса қўёлмаса, тўй қилиб нима қилади?.. Улар бири қўйиб бири олиб, тўй қилган бечоранинг камбағалдан қашоққа, бечорадан гадойга солишар, бисотидаги қарғиш «луғат»идан жой олган бор сўзлар билан “сийлашарди”. Катта кўчада бор дунёни унутиб тўйга олиб борган тўянасини миннат қилаётган хотинларга қараб, кексаларнинг гапларини эсладим: «Тўй кўпники, тўй бошласанг, Аллоҳнинг ўзи баракасини беради, меҳмонлар ризқини ўзи билан бирга олиб келишади». Қизиқ, ризқини ўзи билан олиб келадиган меҳмонлар анави аёлларга ўхшаб элга овоза қилиб миннат қилиш учун тўёна оборишадими? Анча йил олдин ша ҳолат билан боғлиқ бир ғурбатга гувоҳ бўлгандим. Жамоадошимиз ўғил уйлантирадиган бўлди. Ўша ҳамкасбимизнинг қариндошлари ҳам биз билан бирга ишлашарди. Тўй куни яқинлашавергани сайин, ҳалиги аёлнинг пичинг- кесатиқларига чидаб бўлмай қолди. «Биз фалончи уйланганида манавинча тўёна бергандик, пистончи ўғлига суннат тўйи қилганида бир қоп гуруч, ўттиз кило ёғ оберганмиз. Қайнсинглим қизини чиқарганида тўртта болиш, иккита бахмал кўрпача қилганман. Энди биз ўғлимизни уйлантиряпмиз, улар ҳам қарзини қайтаришсин-да! Тўёна қарз дегани, қарзларини узиш фурсати келди…» Бу гапларни ким тўғри келса гапиради, ҳатто, “сизларга айтаман, эримнинг қариндошларига етказинглар”, деган иддаони ҳам гап орасида қистириб ўтишни канда қилмасди. Аёлнинг миннатларини эшитиб, тўғриси, ўз- ўзимдан хижолат тортардим. Тўй элники, кўпники. Халқимиз қадим-қадимдан тўй бошлаган маҳалладоши, қариндошию биродарига ёрдам тариқасида тўёна берган, бу эҳтиром тагзамирида, бизни ҳам тўйларга етказсин, тўйга насибамиз қўшилсин, деган эзгу истак борлиги кўнгилни қувнатса, ҳозирги пайтга келиб бу қадриятимизни мутлақо бошқача талқин этиб, ҳар ким ўз билганича, ўзи истаганича элга ёт урфларни кашф этиб, камига унинг номини «тўёна» деб аташаётгани ачинарли. - Тўйларда тоғора-тоғора егулик, сарпо-суруқ олиб бораётган хотинлар, аввало оборган нарсасидан минг чандон ортиғини опкелиш илинжида тугун тугади,- дейдилар тошкентлик муштариймиз Замира Шамсиева.- Ахир тўй энг муродбахш, энг гўзал орзунинг ушалиши-ку! Бундай ажойиб тадбирга олиб борган нарсалари тўйга келганларга тортиқ этилишини, бу ҳам садақанинг бир тури эканини, шу баҳона Аллоҳ уни тўйга шерик қилаётганини англаб етишмайди. Мен тўйнинг эртаси куни, “тоғорамга кам нарса солиб юборибсан, мен фалон минг сўмлик овқат, пистон минг сўмлик мато олиб боргандим, сен қайтарганинг опкелган нарсаларимнинг лоақал ярим нархичалик эмас”, деган гапларни айтиб жанжал тўполон кўтарганларни ҳам кўрганман! Унақалар ҳаё чегарсини, одамийлик ҳадини ошиб ўтган юзсизлар! Тўёна қарз сифатида берилмайди. Қарз- бу омонат. Омонат эса маълум бир вақтга берилади, уни қайтариш шарт. Тўёна эса кўнгилдан чиқариб берилади. Тўёна олган одамнинг кўнглида бўлсагина, қурби, имконияти етсагина, тўёна берган кишиси тўй қилаётганида қайтариши мумкин. Аммо у қарз каби бўйинда мажбурият туради, дегани эмас. Чиндан ҳам, қарз-омонат, вақти соати келиб омонат эгасига қайтарилиши зарур. Аммо тўйга деб берилган ёрдам, тўй қилаётган одамнинг оғирини енгил қилиш учун, қўллаб юбориш учун қилинади. Тўй бошлаганда “тўйингга берган совғамни қайтар, сенга ёрдам бергандим, энди уни олиш вақти келди”, деб сурбетларча таъна қилиш учун эмас-ку, тўғрими? Одам боласи инсоний фазилатлар, инсонга хос ҳис-туйғулар билан ҳақиқий ҳазрати инсон бўлади. Нафсоний ва ҳавойи истакларга ҳаддан зиёд асирлик эса уни инсонлик қиёфасидан маҳрум этади. Тўйга тўёна атаган киши қарз эмас, биродарига имконияти даражасида ёрдам бериш билан силаи раҳмга ҳам риоя этган бўлади. Кавсар НУР Манба: Azon.uz